Bitkilerde Ölümcül Tehlike!

Zehirsiz Sofralar ve Sivil Toplum Ağı’ndan Uyarı!

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın üniversitelerden görüş istediği, tarımda kullanılan 41 pestisit etken maddesinin yol açtığı zararları açıkladı.

Tarım ve Orman Bakanlığı üniversitelere gönderdiği bir yazı ile ülkemiz tarımında kullanılan 41 adet pestisit etken maddesinin kullanımdan kaldırılmasının gerekip gerekmediği hakkında görüş istedi.

Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği ve Avrupa Pestisit Eylem Ağı tarafından yürütülmekte olan Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında bir araya gelen 100’ü aşkın sivil kuruluş ve inisiyatifin oluşturduğu Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Kasım 2019’da Zehirsiz Kampanya’yı başlatmış; pestisitlerin zararlarına dikkat çekerek, Türkiye’de kademeli olarak azaltılarak yasaklanmasını ve doğa dostu üretim yapan çiftçilerin kullandığı yöntemlerinin yaygınlaştırılmasını talep etmişti.

Avrupa Birliği tarafından Sivil Toplum Diyaloğu Programı kapsamında desteklenen proje kapsamında oluşturulan Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, bakanlığın üniversitelere gönderdiği listede yer alan pestisitlerin insan, doğal hayattaki diğer canlıların sağlığı ve çevresel toksisite açısından ne gibi zararlara yol açtığını araştırdı. Proje danışmanlarından Dr. Bülent Şık’ın, Ağ adına yaptığı araştırma, 41 etken maddenin hem insan hem de diğer canlılar için ölümcül tehlikeler barındırdığını ortaya koyuyor.

41 Pestisit İçin Yapılan Araştırmada Öne Çıkan Sonuçlar

8 Etken madde ölümcül: Bakanlığın listesindeki 41 etken maddeden 8’i solunduğunda ölümcül etki gösteriyor.

12 Madde kanser tehlikesi taşıyor: 41 pestisit etken maddesinin 7’si muhtemel, 5’i olası karsinojenik. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabiliyor.

19 Madde çocuklar için çok tehlikeli: 5’i şüpheli olmak üzere, 19 etken madde hormonal sistem bozucu özellik taşıyor. İnsan ve hayvan bedeninin birçok işlevini hormon sistemi düzenlediği için, hormonal sistem bozucu pestisitler vücudu pek çok açıdan etkiliyor. Bu etkilerden bazıları: Hormonla ilişkili kanser türleri (prostat, testis, meme), metabolizma bozuklukları (obezite, diyabet), üreme fonksiyonu bozuklukları (doğurganlığın azalması, çocuklarda cinsiyet gelişim bozukluğu, örneğin erken ergenlik), kalp ve damar hastalıkları, zihin ve davranış bozuklukları. Hormonal sistem bozucu pestisitler, özellikle çocuklar ve anne karnındaki bebekler için daha tehlikeli.

13 Madde beyne zarar veriyor: 4’ü şüpheli olmak üzere, 13 etken madde nörolojik gelişime zarar veren özellikte. Hiperaktivite, davranış bozuklukları, düşük IQ, yol açtığı zararlardan bazıları.

26 Madde üreme sistemini bozuyor: 9’u şüpheli olmak üzere, 26 etken madde üreme sistemi için zararlı niteliğe sahip. Bunlar, üreme sistemine toksik etkiler gösteren, üreme fonksiyon ve kapasitesini azaltan, doğurganlığa veya doğmamış çocuğa zarar verebilen maddelerdir.

Çiftçiler tehlikede: 13 etken madde çiftçiler ve tarım işçileri için çok zararlı.

Ekosisteme zarar veriyor: 10 etken madde arılar, 10 etken madde faydalı böcekler, 3 etken madde kuşlar, 10 etken madde suda yaşayan canlılar, 1 etken madde su yosunları için çok zehirli.

Biyolojik birikim ve kalıcı kirlilik: 3 Etken madde biyolojik birikim yapıyor ve 5 etken madde ise uzun süre çevrede kalarak zehirli etkisini koruyabiliyor.

Araştırma kriterleri

Yapılan araştırmada Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Kanser Araştırmaları Kurumu (IARC), ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), Pestisit Eylem Ağı (PAN), Greenpeace ve Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC) kurumları tarafından yapılan değerlendirmeler esas alındı. Bu kurumların periyodik olarak çıkardığı yayınlarda veya resmi internet sitelerinde pestisitlerin yol açtığı zararlar üzerine çeşitli bilgiler mevcut.

Aşağıdaki tablolarda bakanlığın listesinde yer alan 41 pestisit etken maddesi ile ilgili olarak, Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında kurulan Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı’nın yapmış olduğu değerlendirme yer alıyor. Yapılan değerlendirmede sadece insan sağlığı değil doğadaki diğer canlılar ve pestisitlerin doğada toprak, su gibi ortamlarda uzun süre zehirli etkilerini koruma durumları ve biyolojik birikim yapma özelliğine sahip olup olmadıkları da dikkate alındı. Okuma kolaylığı sağlamak için pestisitler tek bir tabloda değil dört ayrı tabloda alfabetik sıra ile sunuldu.

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı’nın önerisi

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın listesinde yer alan pestisit etken maddelerinin yasaklanmasına yönelik tartışmalar uzun zamandan beri sürüyor. Aşağıdaki tablolarda da görülebileceği gibi bu etken maddelerin insan sağlığına ve doğal yaşama çeşitli zararları bulunuyor. Ayrıca Bakanlığın listesinde yer alan 41 adet pestisitten dokuzu (Glyphosate, Beta-Cyfluthrin, Cyfluthrin, Formetanate, Malathion, Tefluthrin, Zeta-Cypermethrin, Fenamiphos ve Zinc Phosphide) haricinde diğer 32 adet pestisitin Avrupa Birliği’nde kullanımına onay verilmiyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Avrupa Birliği’nde onay verilmeyen bu pestisitlerin ülkemiz tarımında neden kullanıldığına bir açıklama getirmesi gerekiyor.

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı kamuoyunu söz konusu dokuz adet pestisitin de yasaklanmasını içeren kampanyayı imzalamaya, paylaşmaya, desteklemeye çağırıyor. Yürütülen kampanya ile ilgili bilgilere şu linkten ulaşılabilir: Change.org/ZehirsizSofralar

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, insan sağlığına ve doğal hayata daha fazla zarar vermemek için Bakanlığın üniversitelerden görüş istediği 41 adet pestisit etken maddesinin kullanımının yasaklanarak topraklarımızın, suyumuzun ve tüm canlıların gıdasının zehirlerden temizlenmesini talep ediyor.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ile Gıda ve Kontrol Genel Müdür Vekili Harun Seçkin’den randevu isteyen Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, aşağıdaki kampanya taleplerini bu görüşmede yetkililere iletecek.

1-Dünya Sağlık Örgütü tarafından “son derece tehlikeli”, “yüksek seviyede tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlenen ve tarımda kullanılan 13 etken madde (Difenacoum, ethoprophos, cyfluthrin, beta-cyfluthrin, zeta-cypermethrin, fenamiphos, formetanate X formetanate hydrochloride, methiocarb, methomyl, tefluthrin, zinc phosphide, glyphosate, malathion) öncelikle ve acilen yasaklansın.

2-Pestisitlerin tamamının 2030 yılına kadar yasaklanması, doğa dostu, zehirsiz yöntemlerle tarımsal üretim yapılması için Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gerekli adımlar atılsın; doğa dostu tarım yöntemleri ve bu yöntemlerle tarım yapan küçük üreticiler desteklensin; üreticileri doğa dostu, zehirsiz yöntemler kullanmaya teşvik edecek politikalar uygulansın.

3-Türkiye’de tarım ve gıda ürünlerinde kullanılan pestisitlerle ilgili denetimler artırılsın, elde edilen denetim sonuçlarıyla ilgili şeffaflık sağlansın.

Tehlike Sınıflandırmaları

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) zehirli kimyasal maddeleri yol açtıkları sağlık zararlarını dikkate alarak bir sınıflandırmaya tabi tutmuştur. Kimyasal maddelerin sağlık üzerinde olumsuz etkiler gösterdikleri dozlar birbirinden farklıdır. Bazı kimyasal maddeler çok az miktarlarda alındıklarında bile ölümcül olabilmektedirler. WHO, çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insanda akut veya kronik hasarlara neden olan kimyasal maddeleri “Son Derece Tehlikeli (Extremely Hazardous)” olarak nitelemektedir.

Son derece tehlikeli kimyasallar Dünya Sağlık Örgütü’nce “Sınıf 1a“ başlığı altında (WHO1a) toplanmıştır. Son derece tehlikeli kimyasal maddelerden sonra sağlık açısından önem arz eden diğer grup “çok tehlikeli ya da yüksek düzeyde tehlikeli (Highly hazardous)“ olarak nitelenmektedir. Çok tehlikeli olarak nitelenen bu tip kimyasallar “1b sınıfı” altında (WHO1b) toplanmıştır.

Aşağıda Tablo 1’de metin içinde ve tablolarda geçen bazı kısaltmalar, terimler ve tanımlamalara açıklık getirilmiştir.

1. Tablolarda Yer Alan Kısaltmalar, Terimler ve Tanımlar İçin Açıklamalar

Akut Toksisite İle İlgili OlanlarWHO IaDünya Sağlık Örgütüne göre son derece tehlikeli kimyasal madde (Sınıf 1a)WHO IbDünya Sağlık Örgütüne göre çok tehlikeli kimyasal madde (Sınıf 1b)H330Küresel Uyum Sistemi’nin (GHS) tehlike sınıflandırmasına göre solunduğunda ölümcül etki gösteren maddeKronik-Uzun Dönemli Toksisite İle İlgili OlanlarEPA KarsinojenikAmerikan Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre insanlarda karsinojenik etkili madde. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olur.IARC KarsinojenikUluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı’na (IARC) göre insanlarda karsinojenik etkili madde. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olur.Üreme Sistemi İçin ZararlıÜreme sistemine toksik etkiler gösteren, üreme fonksiyon ve kapasitesini azaltan, doğurganlığa veya doğmamış çocuğa zarar verebilen maddelerdir.Hormonal Sistem BozucuSolunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde hormonal sistemin işleyişinde bozulmalar meydana getiren maddelerdir. Çevresel Toksisite İle İlgili OlanlarBiyolojik BirikimSoluma, ağız ya da deri yoluyla vücuda alınan bir kimyasal maddenin o canlının bedeninde birikim yapması durumudur.Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur (Suda, toprakta veya çamur tabakasında uzun süre kalıcı)Bir kimyasal madde bir ortama bulaştığında belli bir miktardadır ancak zamanla miktarı azalır. Kimyasal maddenin başlangıçtaki miktarının yarıya düşmesi için geçen süre yarı ömür olarak nitelenir. Deniz suyundaki ya da tatlı sudaki yarı ömrü 60 günden fazla olan; toprakta ve çamur tabakalarındaki yarı ömrü ise 180 günden fazla olan kimyasal maddeler “uzun süre kalıcı” olarak nitelenir. Toksik bir karaktere sahip bir kimyasal maddenin uzun süre kalıcı olması, çevrede uzun süre zehirli etkisini koruması dolayısıyla canlı yaşama verdiği zararın da uzun olması anlamına gelir.Su Canlılarına ZehirliSuda yaşayan canlılar üzerinde zehirli etkiler gösteren maddeler, sucul canlılara zehirli madde olarak nitelenir.Arılara Çok ZehirliArılara zehirli etkiler gösteren maddeler. Bu tip zehirli maddelerin sadece arılara değil genel olarak uçucu böcek türlerine zarar verdiği bilinmelidir.

Değerlendirme Sonuçları

Bakanlığın görüş istediği 41 adet pestisitin zararlarına ait bilgiler aşağıdaki tablolarda sunuluyor. Tablolarda yer alan şüpheli ifadesi, kesin bir değerlendirme yapmak için henüz yeterli kanıt yok anlamına geliyor.

Tablo 2. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

PestisitZararlarıKaynak01BifenthrinOlası karsinojenik (EPA Grup C) Hormonal Sistem Bozucu Arılar için çok zehirli Su canlılarına zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Biyolojik birikim yapar Çevrede uzun süre zehirli etkisini korurEPA PAN3 PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace02FenbutatinoxideÜreme Sistemi İçin Zararlı Şüpheli hormonal sistem bozucu Solunduğunda ölümcül etkili (H330) Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur Su canlılarına zehirliIUPAC, PAN7 PAN7, IUPAC PAN PAN PAN03DimethoateOlası karsinojenik (EPA Grup C) Hormonal sistem bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirliEPA PAN3 Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace04CyclanilideÜreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar vericiIUPAC IUPAC05ChlorothalonilMuhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Hormonal sistem bozucuPAN, EPA, Greenpeace Greenpeace PAN306FenamidoneŞüpheli üreme sağlığı bozucuIUPAC07FenpropimorphÇiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlıGreenpeace08FlusilazoleÜreme sistemi için zararlıPAN09Polyoxin AlAntibiyotik direnç gelişimine yol açabilirÇeşitli akademik yayınlar10TriadimenolOlası karsinojenik (EPA Grup C) Üreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucuEPA PAN, Greenpeace, IUPAC PAN3, IUPAC

Tablo 3. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

PestisitZararlarıKaynak11AminotriazoleÜreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucuIUPAC PAN312ChloridazonŞüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli hormonal gelişim bozucuIUPAC IUPAC13ChlorprophamŞüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucu Faydalı böceklere çok zehirli Çevrede uzun süre zehirli etkisini korurIUPAC IUPAC Greenpeace Greenpeace14DesmediphamÜreme sağlığı bozucu Şüpheli hormonal gelişim bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucuIUPAC IUPAC IUPAC15Diquat (dibromide)Solunduğunda ölümcül etkili (H330) Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlıPAN Greenpeace16EthoxysulfuronŞüpheli üreme sağlığı bozucuIUPAC17Glufosinate (ammonium)Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar vericiGreenpeace Greenpeace, PAN IUPAC18GlyphosateMuhtemel karsinojenik Hormonal sistem bozucuIARC PAN319IoxonilHormonal sistem bozucuPAN320LinuronOlası karsinojenik (EPA Grup C) Üreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlıEPA PAN, Greenpeace PAN3, Greenpeace Greenpeace21MolinateŞüpheli hormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar vericiPAN7, IUPAC PAN7, IUPAC IUPAC22OrthosulfamuronŞüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucuPAN, IUPAC PAN, IUPAC

Tablo 4. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

PestisitZararlarıKaynak23OxadiazonMuhtemel karsinojenik (Grup B) Üreme sistemi için zararlı Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Alglere çok zararlı Çevrede uzun süre zehirli etkisini korurEPA, PAN, Greenpeace IUPAC Greenpeace Greenpeace Greenpeace24PyroxasulfoneMuhtemel karsinojenikPAN7, IUPAC25TepraloxydimHormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlıPAN3 IUPAC26TralkoxydimÇiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Hormonal sistem bozucu Çevrede uzun süre zehirli etkisini korurGreenpeace PAN3 Greenpeace27TriasulfuronŞüpheli üreme sağlığı bozucuIUPAC28Beta-CyfluthrinWHO1b Nörolojik gelişim bozucu Şüpheli hormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlı Solunduğunda ölümcül etkili Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirli Biyolojik birikim yaparWHO IUPAC IUPAC IUPAC PAN Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace29CyfluthrinWHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Şüpheli üreme sağlığı bozucu Nörolojik gelişim bozucuWHO PAN IUPAC IUPAC30FormetanateWHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Arılar için çok zehirli Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirliWHO PAN PAN, Greenpeace PAN, Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace31MalathionOlası karsinojenik Hormonal sistem bozucu Şüpheli üreme sağlığı bozucu Nörolojik gelişim bozucu Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirliIARC, PAN, Greenpeace PAN3, IUPAC IUPAC IUPAC PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace32MethiocarbWHO1b Nörolojik gelişim bozucu Şüpheli üreme sağlığı bozucu Hormonal sistem bozucu Arılar için çok zehirli Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirliWHO IUPAC IUPAC PAN3, IUPAC PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace

Tablo 5. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

PestisitZararlarıKaynak33MethomylWHO1b Arılar için çok zehirli Hormonal sistem bozucu Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirliWHO PAN, Greenpeace PAN3 Greenpeace Greenpeace34NovaluronLiteratürde yeterli bilgi yok–35PymetrozineMuhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Üreme Sistemi İçin ZararlıEPA, PAN, Greenpeace IUPAC36TefluthrinWHO1b Nörolojik gelişim bozucu Solunduğunda ölümcül etkili Arılar için çok zehirli Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Su canlılarına zehirli Biyolojik birikim yaparWHO IUPAC PAN PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace37Zeta-CypermethrinWHO1b Muhtemel karsinojenik Hormonal sistem bozucu Arılar için çok zehirli Su canlılarına zehirliWHO EPA PAN3 PAN, Greenpeace Greenpeace38EthoprophosWHO1a Muhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Solunduğunda ölümcül etkili Şüpheli nörolojik gelişim bozucu Üreme sistemi için zararlı Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirliWHO EPA PAN, Greenpeace IUPAC Greenpeace Greenpeace Greenpeace39FenamiphosWHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişim bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirliWHO PAN IUPAC IUPAC Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace40DifenacoumWHO1a Üreme sistemi için zararlı Biyolojik birikim yapar Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlıWHO IUPAC PAN Greenpeace41Zinc PhosphideWHO1b Üreme sistemi için zararlıWHO IUPAC

Kaynaklar

1. Pesticide Action Network International (PAN), 2019. PAN International List of Highly Hazardous Pesticides (PAN List of HHPs) March 2019.

2. Greenpeace, 2016. EU Pesticide Blacklist. https://storage.googleapis.com/planet4-eu-unit-stateless/2018/08/fbae91a3-fbae91a3-20160727_schwarze_liste_pestizide_greenpeace_final.pdf

3. (PAN3)PAN Europe, Angeliki Lyssimachou and Hans Muilerman; Brussels 2015-2016. Impact Assessment of The Criteria for Endocrine Disrupting Pesticides.

4. EPA, 2018. Chemicals Evaluated for Carcinogenic Potential Annual Cancer Report 2018. U.S. Environmental Protection Agency Office of Pesticide Programs.

5. IARC, 2019.Monographs on The Identification of Carcinogenic Hazards to Humans, 2019. https://monographs.iarc.fr/list-of-classifications

6. WHO, 2009. The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard and Guidelines to Classification. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44271/9789241547963_eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y

7. (PAN7) Pesticide Action Network International (PAN). http://www.pesticideinfo.org/Detail_Chemical.jsp?Rec_Id=PRI4246

8. IUPAC, https://sitem.herts.ac.uk/aeru/iupac/Reports/141.htm