Atatürk’ün Dörtyol Anıları | İsmet İpek

Yerel araştırmaların tarih anlatıları farklı oluyor. Yerel deyimler kullanılıyor, yerel duygular yer alıyor. Deyim yerindeyse her şey yerinde oluyor.

Yerel araştırmaların anlatılarında kendinizi buluyorsunuz. Söylemek istediklerinizi söylemiş gibi oluyorsunuz. Konuyu daha doğru ve duygulu anlıyorsunuz.

Dörtyollu araştırmacı Kadir Aslan’ın yazdığı “Atatürk Dörtyol’da” kitabını okuyunca da aynı tadı alıyorsunuz.

Kadir Aslan’ı evvela tebrik ediyorum. Maşallah hiç durmuyor, arı gibi çalışıyor. Pek çok akademisyenin konu bulamadığı Dörtyol’da araştırmalar yapıyor. Son kitap ile birlikte Dörtyol hakkında yazdığı kitapların sayısı 18’e ulaşıyor.

Emekli öğretmen Kadir Aslan’ın kitaplarını yayınlamak için ne kadar çok destek aradığını da biliyorum.

Bir yerel araştırmacı olan Kadir Aslan’ın kitaplarında akademik ayrıntının yerini duygular, edebi anlatımın yerini Dörtyol sevdası alıyor.

Milli mücadelenin başkomutanı ve Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün zaferden sonra çıktığı yurt gezilerinde ilk olarak 1923’te Adana’ya geliyor. Milli mücadelede yarım kalan işini tamamlamayı, Osmanlı Devleti’nin son meclisinde “milli yemin” kabul edilen misak-ı milli sınırları içindeki Hatay’ı Fransızlardan kurtarmayı Gazi Paşa unutmuyor.

Atatürk, milli mücadelede ilk kurşunun atıldığı yer olması ile birlikte özellikle Hatay meselesi sebebiyle sık sık Dörtyol’a geliyor.

Kadir Aslan’ın araştırmalarına göre Atatürk’ün 1925, 1926 ve 1931 yıllarında geldiği Dörtyol’da çok duygulu sahneler yaşanıyor.

Atatürk’ün ziyaretlerinde halkın coşkulu karşılamaları ve protokol konuşmaları içinde bu duygulu sahneleri daha anlamlı buluyorum.

Mesela Atatürk askeri hiyerarşiye göre paşadır. Ama Dörtyollu Kara Hasan halk tarafından paşa unvanını almıştır. Kara Hasan Paşa (Çetin) Dörtyol’da ilk kuvayımilliye hareketini başlatan kahramandır.

16 Ocak 1925 tarihinde ilk olarak Dörtyol’a gelen Gazi Mustafa Kemal Paşa Dörtyol/Çaylı Köyü’nde oturan Kara Hasan’ın köyüne gitmek istiyor. Köy yolunda otomobili çamura saplansa da yoluna at arabasıyla devam ediyor. Köyde Kara Hasan; “Hoş geldiniz Paşam!” deyince Paşalığı devletten aldığını ima eden Atatürk şu anlamlı cevabı veriyor; “Siz milletin Paşasısınız”

Atatürk’ün Dörtyol’da çok sevdiği milli mücadele kahramanlarından biri de Mustafa Ağa’dır. Atatürk ona “Deli Ağa” diyor.

Dörtyol Kuvayı millîye teşkilatını ziyaret eden Gazi Paşa, kendisini karşılayan çetelere tek tek soruyor: “Siz bu vatanı nasıl kurtardınız?”

Her çete “Ben şöyle kahramanlık yaptım, böyle yaptım. 15-20 düşman öldürdüm” diye kendini övüyorken Deli Ağa diyor ki; “Dörtyol’a düşman geldiği zaman hepimiz gizlenmiştik. Sesinizi işitince meydana çıktık. Kara Hasan’ı paşa seçtik. Düşmanla hep birlikte mücadele ettik. Bu vatanı birlikte kurtardık.”

Gazi Mustafa Kemal Paşa Dörtyol’da, Hastane’nin balkonunda iken Kara Hasan Paşa, Resul Ağa, Mehmet Emin Hoca ve Deli Ağa da yanında bulunuyor.

Resul Ağa (Karakul); “Paşam! Zatıalinizin bu memlekette bir taşı toprağı olmalıdır” deyince Gazi Paşa “Ne gibi?” diye cevap veriyor. Resul Ağa eliyle, kendi bahçesinin yanındaki Ermenilerden kalan, içinde iki katlı evi ve önündeki 16.5 dönüm portakal bahçesini gösteriyor. “Sizin olsun Paşam!” diyor. Dörtyollular adına yapılan bu teklifi Paşa da kabul ediyor. Dörtyollular eve “Gazi köşkü” adını veriyor. Atatürk bu evi kız kardeşi Makbule Ata’dan hanımefendiye oturması için tahsis ediyor.

Tarih 15 Şubat 1931’tir. Atatürk’ün Dörtyol’u üçüncü ziyaretidir. Milli mücadele kahramanlarından Deli Ağa, Atatürk tarafından çok sevilmesinden dolayı kıskananlar tarafından 1926 yılında katledilmiş, katiller İstiklal Mahkemesinde yargılanarak idama mahkûm edilmiştir.

Atatürk Dörtyol çarşısında halkla sohbet ederken yanına iki çocuk getirilir. Bunların Deli Ağa’nın çocukları olduğu söylenir. Deli Ağa’nın 11 yaşındaki oğlu Hasan’ın ayakkabısı bile yoktur. Çıplak ayaklı yetime Gazi Paşa “İstersen seni Ankara’ya götürüp okutayım” der. Aldığı cevap tam bir Türk çocuğunun asaletidir. Hasan “Kardeşlerimden ayrılamam” cevabını verir.

Deli Ağa’nın kızı Fadime 9 yaşındadır. Gazi Paşa’nın elini öper. Çok sevdiği kahramanlardan Deli Ağa’nın güzel kızının başını okşayan Gazi Paşa ona; “Çok güzel gözlerin var” der. Fatma’nın cevabı da güzeldir; “Sizin gözleriniz benimkinden daha güzel” güzel hatıralardır.

Atatürk’ün yazın İstanbul’da, kışın Dörtyol’da yaşayan kız kardeşi Makbule Atadan hanımefendi, dayısının oğlu Abdurrahman Aldırma beyefendi, Abdurrahman’ın oğlu Mete’nin, Dörtyol’a geldiğinde Makbule hanımefendiye özel şoförlük yapan Dörtyolluların tanıtılması da kitabı zenginleştirmiştir.

Teşekkürler Kadir hocam.

İsmet İpek