Öncümüz Halet Çambel ve Nail Çakırhan | Hatice Altunay

Karatepe’nin Anası Halet Çambel

Çukurova Arkeolojisinde İz Bırakan Çok Yönlü Çalışmalar

Kadın Ana Kibele, antik Anadolu’nun çam ormanlarında, mağaralarında, pınarlarında “dağların anası” olarak büyük saygı görmüş bir tanrıçadır. Efsanevi kralları Midas’la özdeşleşen Frigler de kayaların ecesi, dağların hakimesi, yaban hayvanlarının sahibesi olarak onu özellikle çam ormanlarının olduğu bütün doğa köşelerinde kutsamışlardır.

                                                                         Yazar: Nezih BAŞGELEN

Halet Çambel dünya çapında tanınmış Türk arkeologdur. Tarihöncesi ve antik tarihin önemli bilim insanlar arasında yer alır ve Türk Hitit biliminin en bilgili uzmanıdır.

Halet Çambel de İkinci Dünya Savaşı sonrasında eşkıyaların kol gezdiği, devletin hiçbir kurumunun o dönemde henüz girmediği Kadirli yöresinde Karatepe-Aslantaş’ta çam ormanlarının içinde bir başına çadır kurup yaptığı kazılarla, dağlarda ormanlar içinde at üzerinde korkusuzca tek başına yaptığı gezilerle, dertlere derman olan karakteriyle Kadirli çevresindeki halkın arasında efsanevi bir kişilik kazanmıştır.

“Karatepe’nin güzel ecesi: Halet Abla” olarak, 1960’lı yıllarda onu hiç görmemiş Toros dağ köylerinde bile herkesin birbirine anlattığı bir söylence haline gelmiş, Torosların bu köşesinde adeta antik çağların bir kadınanası gibi büyük saygı görmüştür.

Sözlü geleneğin yanı sıra bölgenin etnografyasının da belgelenerek toplanması konusunda yoğun bir çaba göstermiştir. Çalışmaları gerçekleştirirken yöresel ustalar ve Türk bilim insanları kadar bölgeye ilgi duyan yabancı uzmanları da her zaman projesine katmıştır. Bu bağlamda Toros Yörüklerinin mevsimlik göçü, dokumaları ve bölgenin etnografyası, çeşitli uluslardan gelen bilim insanları tarafından çağdaş yöntemlerle belgelenmiş ve modellemelerle bu kültürün uluslararası tanıtımı sağlanmıştır.

            Çukurova ve Karatepe’nin Kültürel Mirası  

Halet Çambel bu yoğun çalışmaların yanı sıra Çukurova’nın zengin folkloru ve etnografyasıyla da yakından ilgilenmiş, bu amaçla saha çalışmaları için pek çok uzman dostunu Karatepe’ye davet etmiştir. Folklor araştırmaları için gelen Prof. Pertev Naili Boratav (1907-1998) Halet Hoca tarafından yöreden derlenmiş pek çok veriyi değerlendirmiştir. Bu bağlamda Halet Çambel, Aşık Veysel, Ruhi Su, Yaşar Kemal gibi ünlü sanatçıların yanı sıra birçok kişi ve uzmanın Çukurova’ya gelmesini, yörede derlemeler yapmasını kişisel çabalarıyla sağlamıştır. Böylece günümüzdeki “somut olmayan kültürel miras” çalışmalarını neredeyse yarım yüzyıl önce başlatmıştır. 2006 yılında sevgili köylü kardeşlerine Halet Ablalarından bir gönül armağanı olarak yayımladığı Karatepeli fıkraları ile yayımına önayak olduğu Türkmen Ağzı Sözlüğü bu derlemelerin bir ürünüdür. *

Osmaniye ‘de Osmaniye Anadolu Halk Bilimleri Kültür Akademisinin düzenlemiş olduğu Yaşar Kemal öykü yarışmasında derece almıştım bizleri kültür gezisine çıkarmışlardı.

Bir Cumhuriyet kadınının güzel emeklerini görmekten çok mutlu olmuştum.

Halet Çambel’in izlerini Kadirli Karatepe’de hayranlıkla izlemiştim. Öncü arkeolog Halet Çambel’in kültürel mirasımıza kazandırdıkları sonsuzluğa kadar yaşayacak.

Musander Başkanımız Sadettin Özbek İsa Küçük ‘ün yazmış olduğu eserinden okuma tiyatrosu olarak hazırlanmış olan güzel etkinliği 28 Nisan’da izlemek için tüm önceliklerimi durdurmuştum. Tazelenme Üniversitesi öğrencilerinden Ülkü Çakar da beni iyice pekiştirmişti. Etrafımıza ne kadar çok duyursak da ilgilisi gelmişti etkinliğe her etkinlikte olduğu gibi…

İsa Küçük ’ün lirik anlatımlı dizelerle ne güzel anlatılmış Halet Çambel yalnızca alanında değil, köy çocuklarına özellikle kız çocuklarına okul, iş halk içinheralanlarda en büyük öncü olmuştur. Yaşam biçimi toplumcudur, halkını bağrına basan öncü bir kadındır o yüzden başardıkları sonsuza kadar anlatılacak, sahnelerde canlandırılacaktır. Hâlet Çambel   ve Nail Çakırhan’ın yaşamı, sevdaları, başardıkları bir ışıktır hepimize.

      Halet Çambel’in bir arkeolog olarak Çukurova’ya, Karatepe’ye bıraktığı miras muhteşem. Bendeniz yalnızca Akyaka ile özdeşlik kurmuşken, ilk izlerini İzlerken gurur duydum onunla.

Yalnızca arkeolojik çalışmalar peşinde kalmamış Halet Çambel, bölgenin folkloru ile ilgilenmiş, dokuma tezgahlarında, bölge kadınlarına geçim kaynağı oluşturmuş, o güzel el emeği ürünleri dünyaya tanıtmıştır. Halkıyla bütünleşen, halkına örnek olan, tehlikelerden gözü korkmayan bir bilimci kadındır o.

Gelelim Armutalan Kültür Merkezinde Tarık Akan sahnesindeki tiyatroya.   Okuma tiyatrosu ile güzel bir sahne çalışmasında Sadettin Özbek odak noktasıydı. Tazelenme Üniversitelerin heyecanlı öğrencileriyle güzel yaşam öyküsünü dinledik, izledik. Tarihi dönemlerde savaşlar, kıtlıklar, korkular, baskılar…üç fidanın asılışı…

Tarihi gerçeklikleriyle o dönemleri adeta yeniden yaşadık.

Halet Çambel’in bölgeden ayrıldıktan sonra ardından halkın sevgi seli Akyaka’ya…

Halkçılığın, bilimin iki omzu, örnek mimari ustası Nail Çakırhan…

“…Yeni bir dünya kuralım dedi Halet…

“…O topraklarda ayrı gayrı bilinmez

O topraklarda hep el ele tutuşulmuştur.

O topraklarda dert unutulmuştur.

“Burcu burcu ekmek kokan baharda

Ağız dolusu gülünür o topraklarda.”

Nail Çakırhan

Aydınlanmanın gücüne bir kez daha inandık. Yeni dünya düşlerindeyiz en büyük özlemimiz köy çocuklarının güzel yarınları….

İzleri sonsuzluğa kadar yaşasın Halet Çambel ve Nail Çakırhan.

Saygıyla anıyoruz aydınlığın yüzlerini.

İki güzel insanı sahnelerde anan, yaşatan Musander’e, Muğla Tazelenme Üniversitesi okuma tiyatrosu oyuncularına teşekkür ederiz.

                                                                     Hatice Altunay

• Aktüel arkeoloji internet sitesinden alıntılar alınmıştır.