Alman Astronom Friedrich Argelander

Argelander’in astronomiye önemli katkılarından biri, parlaklıkları (kadirleri) değişken yıldızları ilk kez sistemli bir biçimde incelemesi ve kadirleri saptamak için bir sistem geliştirmiş olmasıdır. Parlaklıkları devirli olarak değişen yıldızlar, bu özellikleriyle, yıldızların niteliklerinin daha iyi anlaşılmasına ve yıldız gruplarının uzaklıklarının saptanmasına yara­yan değerli veriler sağlar. Değişken yıldızların ilki 1596’da Alman astronom Johannes Fabricius tarafın­dan gözlemlenmişti. Argelander, ayrıntılı çalışmalarıy­la, 19.yy’da bu konunun gelişmesini sağlayan astro­nomlardan biri oldu. Bu araştırmalarını gerçekleştire­bilmek için, yıldızların kadirlerini birbirleriyle karşı­laştırarak ana gruplara ayırdı. Böylece, kendi araların­da da üç alt-basamağa ayrılan dokuz ana kadir grubu saptadı. On binlerce yıldızı belirli kadir gruplarına yerleştirme olanağı veren bu sistem, fotometre henüz geliştirilmemiş olduğu için, gözle algılamaya dayanı­yordu. Argelander, temelde fiziksel açıklamalardan yoksun bu öznel sistemle gene de önemli bir yıldız katalogu hazırlamayı başarmıştır.

Argelander, yıldız kataloğunu hazırlamaya 1844’te başladı. Üç ciltlik bir katolog ve kırk haritalık bir gökyüzü atlasından oluşan bu önemli yapıt 25 yıllık bir çalışmanın ürünüdür. Bonner Durchmusterung ya da kısaca BD olarak bilinen bu katalog, kuzey gök kutbundan gök ekvatorunun 2 güneyine dek uzanan bir alanda yer alan ve parlaklığı 9 kadir grubu içinde saptanan 324.188 yıldızın gökadadaki konumunu belirtir. Argelander ile asistanları Schönfeld ve Kruger, gök atlaslarını hazırlayabilmek için Bonn Gözlemevi’nin 7,6 cm çapındaki teleskopunu sabitleştirerek, Yer’in dönme hareketi nedeniyle ob­jektifin görüş alanına giren yıldızlan bölge bölge kaydettiler. Kadirleri saptamak için öznel bir yönte­me dayanılmış olsa bile, 1859-1862 arasında yayımla­nın katalog önceki çalışmalardan daha geniş kapsamlı ve güvenilirdi. 1863’te de ek harita ve bilgiler yayımlandı. Argelander bu arada kurduğu Astronomische Gesellschaft (Astronomi Derneği) aracılığıyla, bu çalışmayı, dört kıtada saptanacak gözlemevlerinin katılacağı bir program çerçevesinde genişletmek istiyordu. 1867’de başlayan işbirliği sonucunda, gök­yüzünün güney yarıküresindeki yıldızlar da izlenerek katalog genişletildi. Astronomische Gesellschaft, Argelander’in ölümünden sonra da çalışmalarını bu yönde sürdürdü. Argelander, bu geniş kapsamlı kataloguyla ve ayrıca böyle bir ortak çalışmayı başlatmakla astronomide önemli gelişmelerin temelini hazırlamıştır.

Yapıtlar:

Bonner Durchmusterung, 1859-1862.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 7. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983