Sinema ve Tiyatronun İlk Türk Kadınlarından Bedia Muvahit Kimdir?| Nuri Kaymaz

Bedia Muvahit (16 Ocak 1897 – 20 Ocak 1994)

Bedia Muvahit, 16 Ocak 1897’de İstanbul’da dünyaya geldi. Kadıköy Terakki Mektebi ile Notre Dame de Sion Lisesi’nde okudu ve küçük yaşlarda Fransızca ile Rumca öğrendi. Bedia Muvahhit’in öğrenimini sürdürdüğü yıllarda İstanbul’da kurulan Telefon Şirketi’nde çalışan yine ilk kadınlardan biridir. İstanbul’da 1912’de telefon hizmeti vermeye başlayan Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i  Osmaniyesi, İngiliz-Fransız ortaklığının elindeydi. Şirketin çalıştırdığı tüm santral memureleri ya yabancı ya da yerli azınlıklardan oluşuyor, tek bir Müslüman-Türk santral memuresi çalışmıyordu. O yıllarda İstanbul’da yayımlanan “Kadınlar Dünyası Dergisi” birkaç sayısını bu konuya ayırarak bir kamuoyu baskısı oluşturmayı başardı ve şirket, Müslüman-Türk bayanlar da almaya karar verdi. Telefon Şirketi’ne iş için başvuran iki yüz kadından yedisi Fransızca barajını da aşarak işe alınmaya hak kazandı.5 Aralık 1913 tarihinde Telefon Şirket’inde çalışmaya başlayan yedi Müslüman bayandan biri de Bedia Muvahhit’ti.

Bedia Muvahhit’in başarılarla dolu sanat yaşamı, 1908 yılında başlamış sayılır. Ancak 1914 yılında yeni kurulan Darülbedayi’ye sonraki adı İstanbul Şehir Tiyatrolarına girdi. Bir yandan da,1921’de Erenköy Kız Lisesi’nde Fransızca öğretmenliği yapıyordu. İlk filmi,1923 yılında Muhsin Ertuğrul’un önerisiyle başladığı ve Halide Edip Adıvar’ın “Ateşten Gömlek” romanından sinemaya uyarlanan filmdir.

Bu filmde canlandırdığı Ayşe karakteri ile Türk sinemasının Neyyire (Neyir) Ertuğrul’la birlikte ilk kadın oyuncularından biri oldu.1923’te, “Ceza Kanunu” adlı oyunla sahneye çıkmasıyla tiyatro yaşamı da başlamış oldu.

Eşi aktör Muvahhit Bey, bir topluluk kurarak Bedia Hanım’la birlikte Kurtuluş Savaşı’ndan yeni çıkmış olan İzmir’e gitmişti. O sırada Mustafa Kemal’in de İzmir’de olması nedeniyle “Ceza Kanunu”un ilk oyununa Mustafa Kemal’i de davet etmişlerdi. Mustafa Kemal, Muhavvit Bey’e, “Müslüman Türk kadınlarına niçin rol vermiyorsunuz? Eşiniz Bedia Hanım’ı “Ateşten Gömlek” filminde gördüm, pek başarılı idi” der. O zamanlarda Türk kadınlarının sahneye çıkmalarının yasak olması nedeniyle kadın oyuncular yerli azınlıklardan seçilirdi. Ertesi akşam, Bedia Muhavvit oyundaki ‘Sacide’ rolüne bir günde hazırlanarak çıktı. Böylece de Cumhuriyet döneminde sahneye çıkan Türk kadın sanatçılara öncülük etmiş oldu.

Sahnede ilk Türk kadını kimdir konusu araştırmacılarca tartışmalı bir konudur. Prof. Metin And, “Türk Tiyatrosu Tarihi” kitabında o dönemi; “1920 yılında Darülbedayi, Hüseyin Suat’ın ‘Yamalar’ adlı oyununu Kadıköy’deki Apollon Tiyatrosu’nda (şimdiki Reks Sineması) sahneye koyuyordu. Bu oyunda Emel adlı kızı oynayan Eliza Binemeciyan topluluktan ayrılıp yurt dışına gittiği için bu rolü yüklenecek bir bayan aranıyordu. Bu rol için seçilen Afife, ‘Jale’ takma ismiyle Kadıköy’de Apollon Tiyatrosunda sahneye çıkar” demektedir. Ancak, Bedia Muhavvit’in Türk sinemasında öncü bir karakter olduğu kesindir ama ilk kadın oyuncu olduğu tartışmalıdır. Araştırmacı Ali Özuyar ise Türk sinemasında ilk kadın oyuncunun Neriman Hanım olduğunu ısrarla belirtir.

Bedia Muvahit,1937 yılında eşini yitirdikten sonra Ferdi Yon Ştatzer ile evlendi. Sanat yaşamı boyunca iki yüzün üzerinde oyunda ve sayısız sinema filminde rol aldı.1950 yılında, Harbiye Açıkhava Tiyatrosu’nda yirmi beşinci,1973 yılında ellinci sanat yılı jübilesi yapıldı.1975 yılında Şehir Tiyatroları’ndan emekliye ayrıldı.1980 yılında, Dünya Tiyatro Günü Ulusal Bildirisi’ni hazırladı.1987 yılında “Devlet Sanatçısı” unvanını aldı ve Atatürk Sanat Armağanı’na layık görüldü.1988’de İstanbul Sinema Günleri Seçici Kurulu, sanatçıya Altın Lâle Ödülü verirken, 1993’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi, “Türk Aydınlanmasına Katkıda Bulunanlar” etkinliği çerçevesinde Muvahhit’in 70. Sanat Yılı’nı kutladı.

Bedia Muvahhit, 20 Ocak 1994’te 97 yaşındayken yaşamını yitirdi.1995 yılından bu yana, Türk Kadınlar Birliği tarafından Şehir Tiyatroları’nın genç kadın sanatçılarına “Bedia Muvahhit Tiyatro Ödülü” verilmektedir. Sanatçının hayat hikâyesi çok sayıda kitaba ve araştırmaya konu olmuştur.

Bedia Muvahhit Adına, Tiyatro Ödülleri düzenlenmektedir.

….