Garip akımının kurucusu | Orhan Veli Kanık

Orhan Veli Kanık, Garip akımının kurucusu olarak tanınır.

Eski şiir yapısını tamamen değiştirdikleri yeni şiir anlayışları (I.Yeni) ile her dönem dikkatleri üzerine çekmiştir.

Orhan Veli, bir yaşındayken kurbağadan korkmaya başlamış, beş yaşında yanmış, dokuz yaşında kızamık, on yedi yaşında kızıl hastalığına tutulmuştu.

Çok sevdiği kız kardeşine ‘fırfırım’ der, ıspanağı, enginarı çok sever, puf böreğine bayılırdı.

Koyu Galatasaraylıydı, sarı kırmızı çorap giyer, kara kalem harika resimler çizerdi. Yüzünden ve şiirden gülümsemeyi eksik etmez, eve misafir çağırır, ama kendisi gelmezdi.

Baba tarafından İzmirli, çocuk ruhlu bir şıpsevdiydi. Çok aşık olmuş, hiç evlenmemişti..

Öğretmendi aslında, fransızca, ingilizce bilir, Moliere, Rimbaud, La Fontaine’den çeviriler yapar, tüm mahalleyi evin bahçesine toplar, çok güzel hacivat karagöz oynatırdı.

Sıkıldığında, üzüldüğünde hiç konuşmaz, ‘şimdi gelirim’ der, kalkar gider üç gün sonra gelirdi..

Hiç kavga etmez, parasız pulsuz yayan dolaşırdı. Kız kardeşine telli duvaklı, kuyruğu ebemkuşağı renginde uçurtmalar yapar, Beykoz’dan boğaziçine bırakırdı..

1950’de öldüğünde cebinde 28 kuruşu, yüreğinde sevdiği bir kadın vardı..

“Yaşamak kolay değil ya kardeşler,

Ölmek de değil;

Kolay değil bu dünyadan ayrılmak..” diyordu. Hiç kolay değildi. Hele 36 yaşında..

Hepi topu 36 yıl yaşamış, geriye gökyüzünden bizlere sarkıttığı binlerce kelime bırakmıştı..

Doğum günüdür bugün, gökyüzü onundur..

ORHAN VELİ KANIK KİMDİR?

Orhan Veli Kanık 13 Nisan 1914’te İstanbul’da doğdu. Daha çok Orhan Veli olarak tanınan Türk şair. Melih Cevdet ve Oktay Rifat ile birlikte yenilikçi Garip akımının kurucusu olan Kanık, Türk şiirindeki eski yapıyı temelinden değiştirmeyi amaçlayarak sokaktaki adamın söyleyişini şiir diline taşıdı. Şair otuz altı yıllık yaşamına şiirlerinin yanı sıra hikâye, deneme, makale ve çeviri alanında birçok eser sığdırdı.

ŞİİRLERİ BİR EKOLA DÖNÜŞEN OLAN ORHAN VELİ’NİN TÜRK ŞİİRİNE GETİRDİĞİ YENİLİKLER

Yeni bir zevk ortaya çıkarabilmek için eski olan her şeyden uzak duran Orhan Veli, hece ve aruz ölçülerini kullanmayı reddetti. Kafiyeyi ilkel; mecaz, teşbih, mübalağa gibi edebi sanatları gereksiz bulduğunu açıkladı. “Geçmiş edebiyatların öğrettiği her şeyi, bütün geleneği atmak” amacıyla yola çıkan Kanık’ın bu arzusu şiirinde kullanabileceği teknik olanakları azaltsa da şair, ele aldığı konular, bahsettiği kişiler ve kullandığı sözcüklerle kendine yeni alanlar oluşturdu. Yalın bir anlatımı benimseyerek şiir dilini konuşma diline yaklaştırdı. 1941 yılında, arkadaşlarıyla birlikte çıkardıkları Garip adlı şiir kitabında bu fikirlerinin örnekleri olan şiirleri yayınlandı ve Garip akımının doğmasına sebep oldu. Bu akım özellikle 1940-1950 yılları arasında Cumhuriyet dönemi şiirinde büyük etki bıraktı. Garip şiiri hem yıkıcı hem de yapıcı özelliği ile Türk şiirinde bir mihenk taşı kabul edilir.

Kanık, şiire getirdiği bu yenilikler yüzünden önceleri büyük ölçüde yadırgandı, çok sert eleştiriler aldı ve küçümsendi. Geleneklerin dışına çıkan eserleri, önce şaşkınlık ve yadırgama, daha sonra eğlenme ve aşağılamayla karşılansa da hep ilgi uyandırdı. Bu ilgi ise kısa zamanda şaire duyulan anlayış, sevgi ve hayranlığın artmasına yol açtı. Sait Faik Abasıyanık da Orhan Veli’nin bu yönüne dikkat çekerek onu “üzerinde en çok durulmuş, zaman zaman alaya alınmış, zaman zaman kendini kabul ettirmiş, tekrar inkâr, tekrar kabul edilmiş; zamanında hem iyi hem kötü şöhrete ermiş bir şair” olarak tanımladı.

Her ne kadar Garip döneminde yazdığı şiirleriyle öne çıksa da Orhan Veli “tek tür” şiirler yazmaktan kaçınmıştı. Durmadan arayan, kendini yenileyen, kısa yaşamı boyunca uzun bir şiir serüveni yaşayan Kanık’ın edebiyat hayatı farklı aşamalardan oluşmaktadır. Oktay Rifat bu durumu “Orhan Fransız şairlerinin birkaç nesillik şiir macerasını kısacık ömründe yaşadı. Türk şiiri onun kalemi sayesinde Avrupa şiiriyle atbaşı geldi.” ve “Birkaç neslin belki arka arkaya başarabileceği bir değişmeyi o birkaç yılın içinde tamamladı.” sözleriyle açıkladı.

ORHAN VELİ’NİN VEFATI

Orhan Veli, Yaprak’ın kapanmasının ardından İstanbul’a geri döndü. Aynı yıl 10 Kasım’da bir haftalığına geldiği Ankara’da belediyenin kazdığı bir çukura düştü ve başından hafifçe yaralandı. İki gün sonra İstanbul’a döndü. 14 Kasım günü bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalık geçiren şair hastaneye kaldırıldı. Beyinde damar çatlaması yüzünden başlayan rahatsızlığın sebebi doktor tarafından anlaşılamadı ve Kanık’a alkol zehirlenmesi teşhisiyle tedavi uygulandı ancak beyin kanaması geçirdiği sonradan anlaşıldı. Aynı akşam sekizde komaya giren şair gece 23.20’de komadan çıkamayarak Cerrahpaşa Hastanesi’nde hayata veda etti.

Lisedeki edebiyat hocası Ahmet Hamdi Tanpınar, Kanık’ı hastanede ziyaret etme fırsatı buldu ve bu olayı şöyle anlattı:

“Daha orta mektebin birinci sınıfında talebem olan Orhan’ı Cerrahpaşa Hastanesi’nde son defa oksijen çadırının altında yarı çıplak, güçlükle nefes alır ve o kadar güzel hayallerin yakaladığı dünyamızı yalnız akı görünen gözlerinden boşanırken gördüğüm günü hiçbir zaman unutamam. Şiirimize tatlı anlaşmazlığı ve lezzeti getiren zeka, kendisi olmaktan çıkmıştı.”

16 Kasım günü morgda yapılan otopsiden önce Sanat Dostları Cemiyeti tarafından Orhan Veli’nin yüzünün mulajı alındı. 36 yaşında ölen şairin cenazesi 17 Kasım 1950’de, Bayezid Camii’nden kaldırıldı. Cenaze, akademisyenler, yazar ve sanatçılardan oluşan kalabalık tarafından Sirkeci’ye kadar taşındı, oradan bir otomobil ile Aşiyan Mezarlığı’na götürülerek defnedildi. Rahatsızlandığı sırada üstünde bulunan ceketin cebinden bir diş fırçasının sarılı olduğu kâğıda yazılmış Aşk Resmi Geçidi isimli şiiri çıktı. 1 Şubat 1951’de arkadaşları tarafından anısına Son Yaprak çıkarıldı. Tek sayı olarak basılan bu dergide Orhan Veli’nin daha önce yayınlanmamış Aşk Resmi Geçidi şiiri de yer buldu.

ORHAN VELİ KABRİSTANI

Kaynak ve Varlık dergileri tarafından “Orhan Veli’nin mezarı” kampanyası başlatıldı.

Suat Taşer, Osman Attilâ gibi birçok ismin kampanyaya destek vermesinin ardından Abidin Dino, Orhan Veli için bir mezar projesi hazırladı. Nevzat Kemâl ise bu mezarı inşa etti. Ölümünün ardından, şair için, dostlarından Halim Şefik Güzelson Otopsi, Ercüment Behzat Lav Çilelim, Oktay Rifat ise Ağıt isimli şiirler yazdılar. Yüksel Pazarkaya ve Helmut Vader tarafından Almancaya çevrilmiş olan seçilmiş 49 şiiri, 1965 yılında 1Frankfurt’taki Suhrkamp Verlag yayınevi tarafından Poesie ismiyle yayınlandı. Şair hakkında Almanca bir kitap da bulunmaktadır. Orhan Veli’nin şiirleri İngilizce ve Özbekçe’ye de çevrildi.

Ölümünden sonra, kardeşi Adnan Veli Kanık, Orhan Veli hakkında yazılanları ve onu tanıyanların ona dair söylediklerini derlediği Orhan Veli İçin ismiyle bir kitap yayımladı.

Orhan Veli’nin çevirdiği Jean Anouilh’ten Antigone ve Jean-Paul Sartre’dan Saygılı Yosma ölümünden önce yayınlanamamıştı. Bu eserlerden Antigone şairin vefatından sonra İstanbul Devlet Tiyatrosu’nca sergilendi. Saygılı Yosma ise 1950 sonunda “Saat 6 Tiyatrosu” tarafından bir kez temsil edildi.

1988 yılında yapılan Orhan Veli heykeli Rumelihisarı sahilindeki ufak bir parka kondu. Bu heykelde şairin elinde bir kitap, hemen arkasında ise bir martı durmaktadır. Orhan Veli ise Boğaziçi’ni seyretmektedir.

ORHAN VELİ TAKMA ADI

Orhan Veli, Mehmet Ali Sel ismini takma ad olarak kullandı ve pek çok şiirini bu isimle yayımladı. Örneğin, ilk şiirlerinin yayımladığı Varlık Dergisi’nin Aralık 1936’da çıkan sayısında “Varlık’ın şiiri kadrosu yeni ve kuvvetli genç imzalarla zenginleşmektedir. Aşağıda dört şiirini okuyacağınız Orhan Veli, şimdiye kadar yazılarını neşretmemiş olmasına rağmen olgun bir sanat sahibidir. Gelecek sayımızda onun ve arkadaşları Oktay Rifat, Melih Cevdet ve Mehmet Ali Sel’in şiirimize getirdikleri yeni havayı daha iyi belirtecektir.” dendi. Arkadaşı Oktay Rıfat, bu isimle ilgili olarak “galiba yırtmaya kıyamadığı şiirlerini bu adla çıkarırdı” açıklamasını yaptı. Orhan Veli ise Baki Süha Ediboğlu’nun konuyla ilgili sorusunu şu şekilde yanıtlamıştı:

O zamanlar çok şiir yayınlıyordum. Adımın her zaman görünmesi hem benim için hem de dergi için doğru değildi. Bir de şu var: Mehmet Ali Sel benim bazı tecrübelerime alet olmuş bir isimdir.

ORHAN VELİ KANIK KİTAPLARI

Şiir Kitapları

Garip (1941, Resimli Ay Matbaası)

Vazgeçemediğim (1945, Marmara Yayınevi)

Destan Gibi (1946, Ölmez Eserler Yayını)

Yenisi (1947, İnkılâp Yayınevi)

Karşı (1949, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik)

Bütün Şiirleri (1951, ilk baskı Varlık Yayınları, 2003’ten beri Yapı Kredi Yayınları) ISBN 978-975-08-0528-3

HİKAYELERİ

Hoşgör Köftecisi (2012, Yapı Kredi Yayınları)

Hikâye/Şiir

Nasreddin Hoca Hikâyeleri (1949, Doğan Kardeş Yayınları)

Yazılar

Nesir Yazıları (1953, Varlık Yayınları)

Edebiyat Dünyamız (1975, Bilgi Yayınları. Hazırlayan: Asım Bezirci)

Bütün Yazıları (1982, Can Yayınları)

MEKTUPLAR

Yalnız Seni Arıyorum (2014, Yapı Kredi Yayınları)

Çeviri

Bir Kapı Ya Açık Durmalı Ya Kapalı, Alfred de Musset (1943, Maarif Basımevi)

Barbarine, Alfred de Musset (1944, Maarif Basımevi)

Scapin’in Dolapları, Molière (1944, Maarif Basımevi)

Versailles Tûluatı, Molière (1944, Maarif Basımevi, Azra Erhat’la birlikte)

Sicilyalı Yahut Resimli Muhabbet, Molière (1944, Maarif Basımevi)

Tartuffe, Molière (1944, Maarif Basımevi)

Üç Hikâye, Nikolay Gogol (1945, Alaaddin Kıral Basımevi, Erol Güney’le birlikte)

Turcaret, Alain Rene Lesage (1946, Millî Eğitim Basımevi)

Fransız Şiir Antolojisi, (1947, Varlık Yayınevi)

La Fontaine’in Masalları, La Fontaine (1948, Doğan Kardeş Yayınları)

Hamlet, William Shakespeare (1949, Charles Lamb uyarlaması, Doğan Kardeş Yayınları)

Venedik Taciri, William Shakespeare (1949, Charles Lamb uyarlaması, Doğan Kardeş Yayınları)

Saygılı Yosma. Jean-Paul Sartre (1961, Ataç Yayınevi)

Batıdan Şiirler (1963, Yeditepe Yayınları)

Bütün Çeviri Şiirleri (1982, Can Yayınları)

#OrhanVeli