Günün Kitabı | DUVARLARI AŞAN ÇİZGİLER | Adil Okay

Özgürlük Temalı Mahpus Karikatürleri

“5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 2’nci maddesinde “Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin kuralların, hükümlülerin ırk, dil, din, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, doğum, felsefî inanç, millî ve sosyal köken ve siyasî veya diğer fikir yahut düşünceleri ile ekonomik güçleri ve diğer toplumsal konumları yönünden ayırım yapılmaksızın ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınmaksızın uygulanacağı “ belirtilmiştir.

Hapishanelerde yaşanan hak ihlallerine dikkat çekmek, tecrit edilen mahpusların sesini duyurmak amacıyla sekiz yıldır faaliyet gösteren, ülkede ve Avrupa’da bu temada çeşitli sergiler açan “Görülmüştür Ekibi” olarak, HOMUR   Karikatür ve Mizah Grubu’nun desteğini alarak, “Duvarları Aşan Çizgiler” adını verdiğimiz yeni bir proje hazırladık. Bu amaçla onlarca hapishaneye girerek, halen tutuklu veya hükümlü olan ressam ve karikatüristlere ulaştık. Onlardan yaratıcılıklarını görünür kılacağımız projemize katılmalarını, “Özgürlük” temalı karikatürler çizmelerini istedik.

OHAL’den sonra hapishanelerde sürgün ve sevkler hız kesmediğinden bazı karikatüristlere ulaşmada zorlandık. Taahhütlü mektuplarımız, fakslarımız hapishanelerde kayboldu, bazıları da “Görülmüştür – Kurumda yoktur” mührüyle geri döndü. Kimi zaman da hapishanelerde sık uygulanan “iletişim cezaları” nedeniyle sahibine verilmedi. Mahpus karikatüristlerle bağlantı kurmayı üstlenen bu projenin mimarı yazar Adil Okay, üç ay boyunca postane kapılarında mesai harcadı. Uzun uğraşlardan sonra ulaşabildiğimiz mahpuslardan 20’si çizdikleri özgün karikatürlerini bize yollayıp projemize katkı sundular. Tutuldukları hücrelerde yetersiz malzemeyle çalışarak üretilebileceğini gösterdiler. Örneğin gazeteci ve ressam Zehra Doğan’ın, tahliye olmadan önce boyalı kalem, fırça, tuval gibi malzemelerin yasak olduğu Tarsus Kadın Hapishanesinde, regl kanını, tentürdiyodu ve sebze artıklarını kullanarak boya yaptığını öğrendik. Cebrail Çakto adlı mahpus, davetimizi aldığını ama apar topar eşyalarını, resim yapmak için kullandığı araç gereçlerini alamadan sürgüne gönderildiğini, getirildiği Rize Kalkandere hapishanesinin kantininde de bu malzemelerin satılmadığını yazdı. Dönem dönem basında da yer alan, TBMM’sinde Soru Önergeleri’ne konu olan bu keyfi yasaklar saymakla bitmez. Bu yasaklara, inanılmaz engellere rağmen elimizde 70’a yakın karikatür birikti ve birçok kentte sergimizi açtık. Tabi daha ulaşamadığımız yüzlerce mahpus çizerin olduğunu, hapishanede o zor koşullarda üretenlerin sayısının bu sergide / kitapta yer alanlardan fazla olduğunu belirtmek istiyoruz.

Bu projede amacımız

1. 2019 Yılı itibariyle hapishanelerde sayıları her geçen gün artan 260.000 tutuklu ve hükümlünün varlığını dışarıdakilere yeniden anımsatmak,
2. İçerinin sesini, içeridekilerin rakam – istatistik olmadığını, dışarıdaki insanlara göstermek, duyurmak,
3. Hapishane idarecilerinin “rehabilatasyon” yerine akıl almaz disiplin cezalarıyla, yasaklarla tecrit ettiği mahpus sanatçıların ruhsal sağalmalarına katkı sunmak,
4. Hapishanelerde plastik sanatlarla ilgilenen mahpusları teşvik etmek. Kendilerini ifade olanağı sağlamak,
5. Bazı hapishanelerde “Hapishane yönetmeliği – tüzük yok sayılarak” keyfi olarak konulan renkli kalem yasaklarına dikkat çekmek, en azından Türkiye’nin de imzaladığı (2006) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Cezaevi Kuralları’na uyulmasını sağlamak, Türkiye’deki 400’e yakın hapishanenin çok azında faaliyette olan “Sanat atölyeleri”nin işlevli hale getirilmesi için kamuoyu oluşturmaktır.

                   Görülmüştür Ekibi (www.gorulmustur.org)

Kitapta karikatürleri yer alan Zehra Doğan ve Musa Kart hakkında açıklama:

“Düşler Tutsak Edilemez” adını verdiğimiz bu çalışma kitap haline gelmeden önce birçok kentte sergilendi. Büyük ilgi gördü. Çalışmamıza Tarsus hapishanesinde çizdiği 3 karikatürle katkı sunan gazeteci ressam Zehra Doğan, bu süreçte tahliye oldu.

Cumhuriyet Gazetesi çizeri Musa Kart ise kitap yayına hazırlanırken, 25 Nisan 2019’da 5 Cumhuriyet yazarı ile birlikte yeniden tutuklanıp, hapishaneye götürüldü. Musa Kart’a bu kısa zaman diliminde ulaşma imkânı bulamadığımızdan basından seçtiğimiz iki karikatürüne kitapta yer verdik.

TEŞEKKÜR

Özverili – gönüllü katkılarından dolayı; karikatür Danışma Kurulu’nda yer alıp seçki yapan, afiş ve kitap kapaklarının görsellerini hazırlayan, Homur Mizah ve Karikatür Dergisi  çizerlerinden Aşkın Ayrancıoğlu, Atilla Atala, Canol Kocağöz ve Hüseyin Aslan’a, karikatürlerin grafik çalışmalarını gönüllü olarak üstlenen ve afiş ile kitap kapağının tasarımını yapan Gonca Ocakcı ile sergi kitabının sayfa düzenini hazırlayan Tülin Şahin Okay’a, sergilerimize teknik destek sunan İnsan Hakları Derneği’ne, Wernicke Korsakoff’lular ve Eski Mahpuslarla Dayanışma Derneği’ne, mahpus karikatüristlere ulaşmamıza yardımcı olan gazeteci Hüseyin Aykol ile Ümüş Eylül Hapishane Dergisi Editörü Hasan Şahingöz’e ve ayrıca gerek sergilerimizde gerekse serginin kitaplaşması sürecinde destek sunan adlarını burada sayamayacağımız kadar çok gönüllü arkadaşımıza teşekkür ediyoruz.

Görülmüştür Ekibi