Akıl hastası rolüyle akıl hastanesine yatan gazeteci yazar Elizabeth Cochran Seaman kimdir?

Takma adı Nellie Bly olan kadın, dünyayı 72 Günde Dolaşıp Rekor Kıran Harika Bir Gazeteci…

Küçüklüğünden beri gazeteci olmak isteyen Elizabeth Jane Cochran, 10 gün akıl hastanesinde kaldı, doktorlar kimliğini öğrenince büyük şok yaşadı!

Nellie Bly takma ismiyle anılan Elizabeth Jane Cochran, araştırmacı gazeteciliğin öncülerindendir. Elizabeth, kadınların sadece evde çalışması fikrine karşıydı.

5 Mayıs 1864’te Pensilvanya’da doğup büyüyen Elizabeth küçüklüğünden beri gazeteci olmak istiyordu. Babasının ölümünden sonra annesi ve 14 kardeşine bakmaya başladı. Toprak sahibi bir işadamı ve aynı zamanda yargıç olan babasının 15 çocuğunun on üçüncüsüydü. Bly’ın annesi Mary Jane, babasının ikinci eşiydi. Baba Michael Cochran ikinci ailesini vasiyetinin dışında bırakarak öldüğünde, Elizabeth Jane altı yaşında ve yoksuldu. Annesi Mary Jane’in yaptığı ikinci evlilik de kötü sonuçlanırken, Jane Cochran küçük yaşta tanıklık yaparak annesinin ikinci evliliğinden kurtulmasını sağladı. Bu olay kadın dayanışması ve hak mücadelesiyle ilk tanışmasıydı. Bly, bu olaydan sonra soy isminin arkasına kadınlığı temsilen “-e” ekleyerek Cochrane ismini kullanmaya başladı.

15 yaşındaki Elizabeth Jane öğretmen olup ailesine destek olmak amacıyla Indiana Normal School’a gittiyse de, bir yılın sonunda maddi imkansızlık nedeniyle okuldan ayrıldı. Annesiyle bir misafirhane işletmek üzere Pitssburgh’a taşındı. Pitssburgh’da öğretmen okulunda eğitim gördü, 1879 yılında mezun oldu.

18 yaşındayken The Pittsburgh Dispatch gazetesinde yayımlanan ve kadınların yerinin evi olduğu, kadının iş hayatında yer almasının bir canavarlık olduğu gibi cinsiyetçi ifadeler içeren bir yazıya yanıt olarak yazdığı mektup, gazete idarecilerinin dikkatini çekti ve Dispatch’ten iş teklifi aldı. Bu teklifi kabul ederek gazetenin ilk kadın muhabiri oldu. Böylece 1885’te The Pittsburgh Dispatch’te gazetecilik yapmaya başlayan Cochrane, editörlerin de önerisiyle cinsiyetçi ideolojilerle savaşan ve kadın haklarına büyük önem veren gazeteci Stephen Foster’ın şarkısı Nelly Bly’dan esinlenerek, bu takma isimle yazmaya başladı.

Yoksul işçi sınıfı kadınların ağır çalışma koşulları ve düşük ücretlendirilmeleriyle ilgili yaptığı diğer haber Cochrane’in yolunu açtı. Bu ikinci haber, kişisel olarak da yabancı olmadığı bir konuda, annesinin ikinci eşinden gördüğü kötü muameleden dolayı aşina olduğu boşanma kanunu reformu hakkındaydı. “Çılgın Evlilikler” (Mad Marriages) başlıklı bu haberiyle haftalık beş dolara Dispatch’te çalışmaya devam etti. Okurları etkilemeyi başardığı halde, haberlerinden rahatsız olan iş çevreleri gazete yönetimini verdikleri reklamları çekmekle tehdit edince, gazete Bly’ı bahçe düzenlemesi haberi için görevlendirdi. Bunun üzerine Nellie Bly, New York’ta şansını denemek üzere gazetedeki işinden istifa eti.

Serbest gazeteci olarak Meksika’ya gidip gazete için bu ülke hakkında bir yazı dizisi hazırlama teklifini kabul ederek altı aylığına New York’tan ayrıldı. Makalelerinden birinde Meksika hükümeti aleyhinde eleştiride bulunan bir gazetecinin tutuklanmasına karşı çıktığı için sınır dışı edilerek Amerika’ya döndü. Meksika yazılarını 1888’de kitap haline getirdi.

Altı aylık iş arama sürecinin sonunda Joseph Pulitzer’in sahibi olduğu New York World gazetesinden teklif aldı. Burada ilk haberi 1887 yılında yayımlandı.

“Tüm kötülüklerle mücadele etme” şiarıyla gazetecilik yapan Bly, Blackwell Adası’nda (bugün Roosevelt Adası) pek de bilinmeyen bir akıl hastalıkları hastanesinde usulsüzlükler ve istismar yapıldığı konusunda duyum alınca, kendisini bir akıl hastası olarak göstererek 10 gün boyunca oradaki diğer hastalarla beraber yaşadı ve bir rapor hazırladı. Blackwell’s Island’taki akıl hastanesine yatırılan hiçkimse oradan çıkmamıştı ve kimse orada neler olup bittiğini bilmiyordu. Elizabeth, sinir hastası rolü yapabilmek için ayna karşısında uzun saatler geçirerek çalışmıştı. Kötü bir deneyim olacağını biliyordu. Ancak bu kadarını da beklemiyordu. Hastanede kapasitesinin iki katı kadar hasta vardı. Hastalara kuru ekmek, bozulmaya yüz tutmuş et, kireçli ve pis su veriliyordu. Her yerde fare geziyordu.

 Elizabeth, aslında hasta olmayan birçok kadınla tanıştı. Ancak hiçbiri İngilizce bilmiyordu. Hastalar istismar ediliyor ve fiziksel şiddete uğruyordu. Doktorlar, hastalar şiddete uğradıklarını söyleyince inanmıyordu. Israrcı olanlara eziyet ediliyordu. Psikolojik rahatsızlıkları olan kadınlara ise düzgün bir tedavi uygulanmıyordu. Bu sayede on gün boyunca fiziksel işkence, soğuk duş, bayat yemek servisi gibi kötü koşullara tanıklık etme imkanı buldu. Söz verildiği gibi 10 gün sonra bir avukat geldi ve Elizabeth’i hastaneden çıkardı.

Bly’ın “Bir Tımarhanede On Gün” başlıklı bu haber dizisi toplumsal ve siyasal olarak ses getirirken sağlık merkezinin yeniden düzenlenmesinin de yolunu açtı. Bly’in desteğiyle New York Bölgesi Başsavcısı Vernon M. Davis tarafından yürütülen soruşturma, şehrin diğer hastanelerine de sıçrayarak sağlık alanında birçok yenilik ve iyileştirmeyenin önünü açtı. Aynı yıl bu haber dizisini kitaplaştırarak yayınladı. Bu, Bly’ın kariyeri boyunca adını en çok duyurduğu iş olacaktı.

Blackwell’de olduğu gibi başka çalışmalar da yapan Bly, New York’taki fabrikaları, hapishaneleri ve devlet mecralarındaki yolsuzluğu araştırdı. Ayrıca Emma Goldman ve Susan B. Anthony gibi dönemin önemli figürleriyle röportaj yaptı.

Kariyeri boyunca pek çok konuda çürümüşlüğü, adaletsizliği ortaya çıkaran Bly, bunu yaparken yoksuldan ve mazlumdan yana tavır aldı. 20. yüzyıla girerken Nellie Bly, hastalıklarla kuşatılmış gecekondu evleri, tekelleşme, kötü çalışma koşulları gibi toplumsal sorunlara karşı mücadele veren Jacob Riis, Ida Tarbell, Upton Sinclair gibi aydınlarla birlikte anılmaya başlamıştı (Theodore Roosvelt, “muckrakers”—amiyane tabirle halt karıştıranlar—ifadesini ilk kez bu isimler için kullanacaktı).

Bly, 1889’da, Jules Verne’nin ünlü eseri Seksen Günde Devri Alem’in başkahramanı Phileas Fogg’un rekorunu kırmak için dünya çevresini dolaşmak üzere yola koyuldu. Dünyanın çevresini gemi, tren ve eşek gibi vasıtalarla 72 gün, 6 saat ve 11 dakikada dolaşmayı başardı. Yolculuğunun Fransa molasında Jules Verne ile tanışma fırsatı yakaladı.

1895’te, 30 yaşındayken milyoner sanayici Robert Seaman ile evlendi; ismini yasal olarak Elizabeth Jane Cochrane Seaman olarak değiştirdi ve gazeteciliğe ara verdi.

Eşinin ölümünden sonra Iron Clad Manufacturing Şirketi’nin başına geçen Bly, bugün hâlâ standart olarak kullanılan 55 galonluk petrol varillerinin patentini aldı. Şirketin başındayken sosyal reformlar başlattı; şirketi büyütürken işçi haklarını da gözetti. Üretim alanında kurulan spor tesisi ve kütüphane, sağlık hizmetleri, dolgun ücretler Bly’a özgü uygulamalar olarak anılır.

Bu yatırımlar serveti azaltmaya başlayınca, Bly gazeteciliğe döndü. 1920’de New York Journal’a başlayan Nellie Bly, Süfrajet Hareketi ile ilgili yazdığı yazılarla yankı uyandırdı. Birinci Dünya Savaşı boyunca söyleşilerine New York Evening gazetesi adına devam eden Nellie Bly, gazetecilik kariyerine tekrar başladıktan sadece iki yıl sonra zatürreye yakalanarak 27 Ocak 1922’de 57 yaşında hayatını kaybetti.
Bir de ilgilenenler için, Nellie Bly’ın bu macerasından yola çıkılarak bir bilgisayar oyunu yapıldı ve geçtiğimiz ay Amerika’da ‘10 Days in a Madhouse’ (Deliler Evinde 10 Gün) isimli bir sinema filmi vizyona girdi.

Nellie Bly’ın hayatı filme alındı .

Bir de ilgilenenler için, Nellie Bly’ın bu macerasından yola çıkılarak bir bilgisayar oyunu yapıldı ve geçtiğimiz ay Amerika’da ‘10 Days in a Madhouse’ (Deliler Evinde 10 Gün) isimli bir sinema filmi vizyona girdi.B

Kaynak: 1, 2, 3, 4