Acilari Gülmeceye Dönüştüren Yazar | Rifat Ilgaz

Füsun Özbilgen: Rıfat Ilgaz’la mizah üzerine konuşuyoruz. Binlerce gülmece, roman, öykü yazan usta yazar düşündüklerini şöyle anlatıyor:

Aydın Ilgaz

“Mizah diye bir yazı türü yoktur. Yazı türü romandır, öyküdür, köşe yazılarıdır, anılardır. Mektup bile bir yazı türüdür de, mizah bir yazı türü değildir. Tür olsaydı tekniği olurdu.

Mizah bir biçemdir. Topluma bakış açısıdır. Mizah şiir, öykü, roman olabilir: Tür değil, biçimdir. Mizacımızdan gelen bir özelliktir, bir çeşnidir. Yazı türleri beceri ister, teknik ister. Bunları sağladın mı başarı tamdır. Mizah ne ister? Mizah insanın mizacından geldiği için bilgi değildir, edinilemez. Teknik de değildir. İnsanın yaradılışında bu özellik varsa mizah başarılı olabilir.”

Hababam Sınıfı, Rıfat Ilgaz’ın en ünlü mizah eseri. Oğlunun okul maceralarını anlatması ile yavaş yavaş oluşmuş. Hafta sonlarında Aydın eve gelip okul maceralarını anlattıkça Rıfat Ilgaz da öykü haline dönüştürmeye başlamış. Kuşkusuz bunları kaleme alırken kendi öğretmenlik yıllarının anı ve gözlemleri de üstüne eklenmiş.

Rıfat Ilgaz’ın öykülerinde bazen en dikkatli vergi uzmanının bile fark edemiyeceği bir vergi kaçırma tekniğinin nasıl uygulandığını öğrenirsiniz. Yahut bir uluslararası dış kredi öyküsü yakalarsınız. Bu ince teknikleri nereden ve nasıl öğreniyor şaşıp kalırsınız. Uzmanların bu kadar iyi bilemeyeceği karışık ve karanlık konuları nereden öğreniyor? Soruyoruz, gülümsüyor:

“Gider, Çiçek Pasajı’na otururum. Bir bira içerim. Birileri gelir, sohbet başlar. Bira söylerim. Şuradan buradan konuşuruz. Biraz konuları dürtüklerim. Bir iki saat oturur işte bunları anlatır gider. Sonra 5,5 yıl süreyle hapishanelerde birlikte kaldığım kibar hırsızlar, kabadayılar. Hastanelerde koğuş arkadaşları. Çeşit çeşit insan tanıdım.“

Türkiye’nin belki de en çok yazarı. Öykü, hikâye, roman, oyun, anı, makale, 60’tan fazla kitap… Gülmece eğitimlerinden en ünlüsü ise öğrenci – öğretmen eğitimi ve okul sıralarından bir kesit sunumu Hababam Sınıfı.

Rıfat Ilgaz’ın nüfus kağıdı Türkiye Cumhuriyeti’nden eski. 1911 yılında Karadeniz’in küçük, şirin bir ilçesinde Cide’de geçmiş. 1908 yılında Meşrıtiyet ilan içinde “Hürriyet geldi” denilmiş. şu şekilde:

-Ben Hürr’in kitabından hemen sonra bitirmiştim.

Hürriyet çocuğu olmam, üç-beş yıl sonra Vahdettin gibi bir adam tahta “Padişahım çok yaşa” diye bağırma hiç de engel olmadı. Hem Hürriyet çocuğuydum hem de nerede olsaydınız bağırıyordum:

–Padişahım çok yaşa..

Ama Osmanlılığım çok sürmedi. Ancak 7-8 yaşıma kadar. Harbiye’nin yanından sonra okulumuza gelen genç bir Harbiyelinin isteği var, tarafından uyarak kırmızı fesat gözde olmuşum bir Kuyu’ya vurulmuş..”

Rıfat Il, bir olacak yenin yıkılışında yaratılışın kendi küçük Cumhuriyet’teki, kurtuluşunu dile getirir. Onu Kuvayı Milliyetçi yapan genç bölüm Hilmi Bey ise 1980’li meclis başkanı olan Kaya Erdem’in Hilmi Erdem imiş..

Genç cumhuriyetin ilk yıllarını da şöyle anlatıyor:

“Ortaokulu Kastamonu’da okurken Mustafa Kemal’in emriyle ile Kuva Milliye kalpa gitti gitti. Devrimlerin günlerinde Mustafa Kemal öldü.

İkinci Dünya Savaşı… Şair olmuştum. Gerçekçi, toplumcu, devrimci…

Rıfat Ilgaz’ın geniş kapsamlı 8 dönemlik geçmişi nedeni ile çeşitli senatörlerde geçmiş. Kalan zamanlarında ise öğretmenlik, daha sonra da gazetecilik yapmış.

Rıfat Ilgaz, 1911 yılında Cide’de doğdu.Şiir yazmaya ortaokul öğrencilik yıllarında başladı.İlk şiiri 27 Temmuz 1927’de, günlük Nazikter gazetesinde yayınlandı.Ayrıca; Açıkgöz(Kastamonu) , Güzel İnebolu ve Güzel Tosya gazetelerinde şiirleri ve yazıları yayınlanmaya başladı. Lise yıllarında babasının ölümü nedeniyle buradan ayrıldı.Yatılı olarak Kastamonu Muallim Mektebi’nde öğrenim gördü.1930 yılında mezun oldu.Altı yıl süreyle Gerede, Akçakoca, Hendek ile Düzce arasında Gümüşova’da ilkokul öğretmenliği yaptı.Ankara Gazi Eğitim Enstitüsünü 1938 ‘de bitirdi ve Adapazarı Ortaokulu Türkçe Öğretmenliğine atandı.

1939’da İstanbul Karagümrük Ortaokulu’nda Türkçe Öğretmenliğine başlayan Ilgaz’ın, yazı ve şiirleri büyük dergilerde yayınlanmaya başladı.1940 ‘da Çığır, Oluş, Ulus, Güneş, Yücel, Varlık, Hamle ve Yeni İnsanlık dergilerinde şiirleri çıktı ve aynı yıl Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girdi.1943’de ilk kitabı ‘Yarenlik’i yayınladı.Şiirleri olağanüstü bir ilgi gördü.Ocak 1944’de ‘Sınıf’adlı şiir kitabı çıktı.Sıkı yönetim kararı ile toplatıldı.Pertev Naili Boratav ‘Sınıf’ için:’Yeni Türk şiirine inanmayanlara, Rıfat Ilgaz”ın kitabını okuyup anlamalarını dilemekten başka yapılacak bir şey yoktur’ diye yazdı. 1945’de Gün Dergisi çıktı.Ilgaz bu dergide sekreterdi.Bu dergide yazıları yayınlandı.Aziz Nesin’in Cumartesi Dergisine ortak oldu.Seçici kurulda çalıştı.

***
Birkaç yıl önce Kıbrıs’taki kazadan dolayı hareket ettirilemediği için ziyaret etmekten yakınmaktan yakınıyor. Ama tüm organı gepgenç, mizah, gülmecesi de yerli yerinde.

Mizah doğrultusunda konuşuyoruz. Gülmece, roman yazan usta yazarlarını şöyle anlatıyor:

“Mizah diye bir yazı türü yoktur. Yazı türü romandır, öyküdür, yazılarıdır, yazılarıdır. Mektup bir yazı türü de, mizah bir türü değildir.”

Mizah bir biçemdir. Topluma bakış açısıdır. Mizah şiir, öykü, roman olabilir: Tür değil, biçimdir. Mizacımızdan gelen bir özelliktir, bir çeşnidir. Yazı türü beceri ister, teknik ister. Başarıya ulaştığın mı tamdır. Mizah ne ister? Mizah hakkında bilgi almaktan için değildir, edinilemez. Teknik de değildir. yaradılışında bu özellik varsa mizah başarılı olabilir.”

Hababam Sınıfı, Rıfat Ilgaz’ın en ünlü mizah eseri. Oğlunun okul anlatlarını anlatması ile yavaşlama analizi. Haftaya Aydın eve gelip okul maceralarını anlattıkça Rıfat Ilgaz da hikaye hazırlamaya başladı. Satışlar kalemeler kendi öğretmenlik yıllarının anı ve gözlemleri de eklenmiş.

Rıfat Ilgaz’ın öykülerinde boy ölçülerinde vergiden büyük ölçüde farklı tekniğin nasıl olacağını tahmin ediyorsun. Yahut bir uluslararası dış kredi yakalarsınız. Bu ince stratejiler nereden ve nasıl öğreniyor şaşıp kalırsınız. Uzmanların bu iyi bilemeyeceği karmaşık ve karanlıkta nerede öğreniliyor? Soruyoruz, gülümsüyor:

“Gider, bira içerik. , kabadayılar. Hastanelerde koğuş denenmiştir. Çeşit çeşit insan tanıdım.”

“Yıldız Karayel” filmiyle 1982 Madaralı Roman Ödülü alan Rıfat Ilgaz’ın kitaplarından “Hababam Sınıfı” önce tiyatroda oyun, sonra da izinsiz olarak film yapımıydı. “Karartma geceleri” ise aday bir alan bir film oldu.

Kitaplarını bugün bebeklerini yaşıyorsun. Yine de de yönlendirmek, Babıali’nin çeşitli dergilerinde yok olmuş.

Rıfat Ilgaz ile Skylife için bu söyleşide biraz da gökyüzünden, uçmaktan ve dünyadan söz ediyoruz. İlk kez 1968 yılında Özbekistan’a gidiş Moskova’ya dönmüş uçakla. Türkiye’den Moskova’ya trenle, daha sonra da uçakla Özbekistan’a.

“Uçmak güzel de, gidiyorsun saat hiç değişmiyor. Sonra dönerken de bir gün devriliyor” diye anlatıyor ilk olaylarını.

Güneş yolunda giden yollarda, gece gündüzleri aynı zamanda yollarda… Peki ya portakal kadar küçülmüş dünya?

Usta yayıncımız yayınlıyoruz yine genç bir bakış açısıyla tanıtım ile tanıtımımızı olarak değerlendiriyor:

“Dünyaya artık yerellik değil, evrensellik egemen oluyor.

“Bugün ortak olan insanlığı din, dil, ırk gibi gazetelerden koparanlar var. Ama millet kaderi ortak. Çevresi eleni ele. Artık bu fiyatların devletlerinin yokluğu. Dünya birbirine benzer devletleri mahalle muhtarlıkları. Giderek tek bir dünya görüşü egemen olacak. Bu dala ve kültürle olacak..”

…

KAYNAKÇA: (Skylife – Şubat 1993 – Sayı 118)