Sümer Uygarlığı’nın Gizemli Mirası | Mahir Akarsular

Neden bir hafta sadece 7 günden oluşmuş? Niçin beş ya da sekiz ya da on gün değil, hiç düşündünüz mü?

Bunun yanıtı çok basit. Çünkü günlük yaşamımızı belirleyen kurallardan biri olan 7 günlük haftalar bize bundan 45 yüzyıl önce Mezopotamya’da yaşayan insanlardan kalmış. Mezopotamya’da (Belki de Anadolu’da) yaşamış bir grup insan yıldızlara bakmayı merak edinmişler ve bir hafta gökteki cisimlere göre yedidir diye kestirip atmışlar. Bunu kabul eden kent yöneticileri ve sonraları kralları “Evet bir hafta 7 gündür diye kabul etmişler. Hatta sonraları İncil’de bile Tanrı’nın Evreni 6 günde yarattığı sonra yedinci günü çalışmayı yasakladığı anlatılmış.

Bunu o kadar hava ve su gibi kabullenmişiz ki her 7 günde bir cuma namazına ya da cumartesi tapınağa ya da pazarları kiliseye gitmişiz. Hangi günün kutsal olduğu ait olduğumuz dine göre değişmiş ama bu kutsal günler hep aynı sıklıkla hep 7 günde bir gelmişler.

Tabi aynı şekilde her pazartesi ise gitmişiz, cuma’yı iple çekip hafta sonu tatili olmasını beklemişiz. Haftada yani 7 günde kaç saat çalışılması kaç saat dinlenilmesi gerek diye işçiler mücadele vermişler. Kutsal adamlar hangi gün çalışmanın dini gereklerle yasak olduğunu söylemişler.

Bütün bu “Yedilik Sistem” in başlaması yaklaşık olarak m.ö. 2350’de Akad Kralı Birinci Sargon’un emriyle olmuş. Tarihi kayıtlara göre Sümerlerin Ur kentini fetheden Sargon resmi olarak 7 günlük haftayı kayıtlara geçiren ilk yöneticidir.

Resmi kayıtlara geçilmemiş olsa bile bu tarihten uzun zaman önce Sümerlerin hafta zaman birimlerini kullandıklarını biliyoruz. Sümerler zaman konusunda çok büyük buluşları uygulayan insanlardı. 

Sadece haftanın 7 gün olması değil Bir saatin 60 dakika günün 24 (2×12) saat olması gibi her gün tartışmasız kabul ettiğimiz şeyleri de Sümerlerden miras edinmişiz. Sümerler bildiğimiz gibi altmışlık sayı sitemi kullandıkları için saatin 60 dakikaya bölünmesi ya da günün 2×12’ye bölünmesini anlamak kolay oluyor.

Bilirsiniz 60 sayı sistemi kullanılırsa çeşitli hesaplarda bir bütünün 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15, 20 ve 30 sayılarına bölünmesi çok kolaydır. Yine aynı nedenle Sümerlerin ve altmışlık sayı sistemine bağlı hesap cetvellerinin onluk sisteme üstün olduğu günümüz matematikçileri tarafından kabul edilir.

Peki 60 lık sayı sistemi kullanan ve 60 x 60 sayısına bile özel isim veren bu insanlar neden hiç bir başka sayıya bölünmeyen bir -asal YEDİ sayısına hayran kalıp haftayı yediye böldüler? Bir yılın 365 gün olduklarını bilenler; 30 günlük 12 ay oluşturanlar ve artan 5 günü dini gün ilan edenler 360 ya da 60 gibi sevdikleri sayılar ile hiç ilgisi olmayan YEDİ sayısını niye seçtiler?

Sümer ve onun mirasçısı Mezopotamya kültürlerinin tersine Eski Mısır ve Eski Çin on günlük hafta sistemi kullanıyorlardı. On günden oluşan bir haftanın günlerini on parmak ile saymak tabii ki çok kolay olacaktır.

Ur kentinde ortaya çıkmış ve Sargon tarafından resmiyet kazandırılmış ”Yedi günlük hafta sistemi” Babilliler, Yunanlılar, Persler, Romalılar, Eski ve Yeni Hindistan kültürleri, sonra Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar tarafından kabul edilmiş. Bu kültürlerin yayılması sonucu Avrupa ve Amerika kıtaları 7 günlük haftayı kabul edenler arasına girmiş. Sonunda Çin İmparatorluğu dahi (bin yıl kadar önce) Sümerlerin yaratmış olduğu 7 günlük haftaya teslim olmuşlar.

Bir yılın ve günün uzunluğu doğal olaylarla belirlenmiş. Yukarıda da yazıldığı gibi önceleri eşit olan ayların kaç gün olduğu, bazı kralların zoruyla bugünkü eşitsiz haline gelmiş. 

Bunlara karşılık bir haftanın kaç gün olduğu tamamen gariplik gibi görünmekte. Bir Lunar Ay’ın 4 hafta olduğu ve bunun 4×7 olduğu söylenmiş . Biliyoruz ki bir Lunar Ay 29 ½ günden oluşur. Bu nedenle Lunar Takvim’e (Ay Takvimi) göre dini törenlerini ayarlamaya çalışan gruplar hala hangi gün bayram başlar hangi gün Ramazan ayı başlar tartışır dururlar.

Sümerler gibi çok iyi aritmetik bilenlerin haftada 7 gün olduğuna karar vermelerinin asıl nedeni Göyüzünde gördükleri 7 Tanrıya tapmalarıdır. 

Saygılarını göstermek için haftanın günlerine de bu 7 gök cisminin isimlerini vermişlerdir.
Bugün de biz aynı saygıyı sürdürmekteyiz. Hepimiz ister Müslüman ister Yahudi ya da Hristiyan, Ur kentinde yaşayan Sümerlerin yedi tanrısına saygıyı sürdürüyoruz.
Aynı şekilde Hindu, Taoist ya da ateist herkes 7 Sümer tanrısına saygı göstermeye devam ediyor. İlk tanrıların adları tabii ki değişmiş ve Sümerce isimlerini kullanmıyoruz ama bu olayın kendisini değiştirmiyor.

Sümerler için 7 basit ya da rastgele bir sayı değildir. 7 dalı olan Yaşam Ağacı; 7 katlı Cennet, gibi 7 katlı Ziggurat (ilk prototip Piramitler) Sümerler tarafından mitolojik hikayelerden tutun da gerçek tapınaklara dek yansımıştır.

Daha sonra bu “Yedi” sayisi Sümerler yok olduktan binlerce yıl sonra yapılan 7 katlı Babil zigguratlarında ya da “Asma Bahçeleri’nde” görülmeye devam etmiştir.

Sümer’lerin Bilgemiş (Gılgamesh) destanını okursak maymunsu ilkel-adamın (En-ki-du) nasıl insan olduğu şöyle anlatılır: 

Enkidu’yu “eğitmek” ile görevlendirilen Shamhat ile Enkidu 7 gün 7 gece sevişirler. Bunun sonunda En-ki-du nerede doğduğunu (Vahşi orman) unutur ve insan olur. Bu hikayede yedinci gün kutsal ilan edilmemiştir. O zamanlar herhangi bir şey yapmak riskli olduğu için yedinci günden sonra sadece dinlenmişler.

Tarihte olup olmadığı tartışılan Abram Ur’dan çıkıp Harran’da Abraham adını alırken Yahudiler de UR/Mezopotamya hikayelerinden etkilenerek İbrani geleneksel hikayelerini oluşturmaya başlamışlar.

Yahudiler, Sümerlerden Tufan hikayesini almanın yanında 7 günlük hafta fikrini o kadar sahiplenmişler ki Genesis yani yaratılış öyküsünde kullanmışlar. Başka konularda da görüldüğü gibi bu konuda da çeviriler sırasında biraz karmaşa olmuş. Sümerlere sorsalardı Tanrının yedinci gün yarattığı ile mutlu bir şekilde oturduğunu söylemezlerdi. Sümerlere göre Tanrı çalışmayı yedi günden sonra bırakmıştır, çünkü son gün ne yapılsa ağlamaya ve üzüntüye sebep olabilirdi.

Sümer Tanrılarının adları önce Semitik dil konuşan Akad ve Babil lisanlarına çevrildi. Böylece günlere verilen isimler değişti ama kişilikleri ilginç olarak değişmedi.

Aşağıdaki tabloya bakarsak:
Tablodan görüldüğü gibi günlerin adları değişirken bunlara kaynak olan gök cisimlerinin adları da değişmiş. Yani bizim Pazar dediğimiz gün Sümer için Utu yani Güneş, Akad / Babil için ise Şamaş yani yine Güneş anlamında kullanılan kelime.
Bunun gibi diğer Sümerce isimler de başka dillere çevrilmiş, adapte edilmiş.
Bu şekilde 7 Günlük Hafta sistemi ve günlere verilen isimler kaygısızca bir kültürden diğerine sıçramış gitmiş. Sümer’den Babil’e, oradan Asur ve Kaldelilere, Yahudilere, Müslümanlara bir virüs gibi geçmiş onlarla kalmayarak bu yayılma tüm
Dünya’yı kaplayana dek sürmüş.

Tarihte 7 gün dışında hafta denemeleri :
Fransız Büyük ihtilali olunca 10 günlük haftalar ilan edilmiş ve günlerin adları sadece numaralar ile anılmış (kaynağı Eski Mısır’a giden bir sistem). Bu uygulama devlet dairelerinde 12 yıl sürmesine karşın bu sistem tutmamış. Bolşevikler 1917’de iktidarı ele geçirince onlar da Fransız ihtilalindeki gibi günleri numaralamayı denemişler o da tutmamış. 1929’da Stalin önce 5 günlük sonra da 6 günlük haftaları ilan etmiş. (6 günlük haftalarda Pazar olmadığı için Pazar günü kiliseye de gitmek olmayacak diye Parti propagandası yapılmış ama esas amacın işçilerin haftada sadece bir gün tatil yapması olduğu düşünülebilir). 

Günümüzde Sümerlerin “kültürel emperyalizmi” birçok alanda olduğu gibi haftanın 7 gün olmasında da zaferini Dünya’nın dört bir yanında kutlamakta. 

Bugün hala Güneş, Ay, Mars, Merkür, Jüpiter, Venüs ve Satürn den adını kaynak olarak almış haftanın 7 gününe bağlı yaşamaya devam ediyoruz …..

Alıntı : Nedim Çakan