Okumanın tarihi / Dilek Erdem

Genç Plinius MS. 1.Yy’da bir okuma meclisini hışımla terketti, çünkü iki dinleyici okuyanı sağır ve dilsiz gibi dinliyordu ve bu çok ayıptı.

Ünlü tarihçi Darnton “okumanın bir tarihi vardır” dediğinde söylediği cümle öylesine bir şeye dikkat çekmiyordu. Evet okumanın da bir tarihi vardı şöyle ki, 1984 yılında Suriye’de MÖ 4000 yılına ait üzerinde çiziktirmelerin olduğu bit tablet bulundu.
Bunlar bilinen en eski yazı örnekleriydi. Sümerlilerin sadece sembollerle daha önce karşılaşmış olanların okuyabildiği hiyerogliflerinden sonra Fenikeliler alfabeyi icat etti fakat bugünkü okuma deneyimi 7.Yy’da Antik Yunanların alfabeyi geliştirip seri bir şekilde okuma imkanını sahip oldukları zaman mümkün oldu.
Lakin onlar kitaplarını okunması için değil seslendirilmesi için yazdılar. Öyle ki Heredot birçok kez eserlerini Olimpiyat şenliklerinde sesli ve performatif bir şekilde seslendirdi. Zamanla okuyanı dinlemeye dair adab-ı muaşeret oluştu.
Genç Plinius MS. 1.Yy’da bir okuma meclisini hışımla terketti, çünkü iki dinleyici okuyanı sağır ve dilsiz gibi dinliyordu ve bu çok ayıptı. Kolektif okuma denilen bu eylem yüzlerce yıl egemenliğini sürdürdü. Aziz Augustinus hocasını sessiz okuma yaparken gördüğünde komutanlarının annesinden gelen mektubu sessizce okuyan İskender’i gördüklerindeki askerler kadar şaşırdı. Yahudilikte içinden okumak haram sayılırdı 3.-4. Yy’da.

Eski Roma’daki bir güç ve elitlik göstergesi olan Recitatiolar bir okuyucunun özel bir yerde 3-4 kişi için kitap okuma eylemleriydi. Fakat Ortaçağa geldiğimizde sessiz okuma yavaş yavaş tabu olmaktan çıkmaya başladı, bu gerçekten yavaş bir süreç oldu. Her ne kadar okuma ve yazmaya dayalı Latin edebiyatı, Antik Yunan sözlü edebiyatına yeğleneli çok olduysa da okumanın bireyselleşmesi okumanın yazar ve okuyucu arasında kalmaya başlaması hemen kabullenilemedi, çünkü insanlığın güçlü sözlü kültür temelleri buna izin vermedi.

Osmanlı’da meşhur Firüzşah hikayesi hem Enderun Hazine odasında Tahir Ağa tarafından hem de Süleyman efendinin kıraathenesinde sesli okundu. Şuara meclislerinde okunan şiirler ritmik bir şekle sahip olması ve güzel okunması için yazıldı.
Küba devrimi zamanı sonrasına geldiğimizde ise Amerika’ya kaçan Kübalılar öğle paydoslarında heyecanla okuyucunun o günün gazetesini okumasını Borges ve Cemil Meriç gibi kitap kurtları ise öldükleri güne kadar okuyucularını kendilerine kitap okumasını beklediler.
Bugün mega kentlerin kaosu ve gürültüsünden kaçıp metroda sessizce kitaba ve onun bahşettiği dünyaya dalabilmenin kısa tarihi aşağı yukarı budur.

Kaynaklar;Edebiyat Tarihi isimli twitter hesabından alıntı..
Alberto Manguel – Okumalar Okuması, Okumanın Tarihi. Florence Dupont – Yunan sarhoşluğundan Latin Kitabına. Halil İnalcık – Şair ve Patron. Barry Sanders – Öküzün A’sı. Elif Sezer – Okumak ya da Dinlemek(podcast).