ALTIN
DOLAR
EURO
BIST
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
Hatay °C

Antakya hamamları / Jozef Naseh – Arkeolog

09.11.2018
1.497
A+
A-
Antakya hamamları / Jozef Naseh – Arkeolog

‘Antakya’ya hamamları,

Yanıyor külhanları.

Ne güzel de baş bağlar Antakya Hanımları…

 

Yıkanma veya su ile arınma yalnızca insana özgü bir eylemdir.
İnsan bu eylemini; yaşam ve inanç kültürünün; evrimsel gelişim süreci içinde, değişik yöntem ve gelenekleri kullanarak geliştirmiştir.

Söz gelişim; Hinduların Ganj nehrini kutsal saymaları ve nehir kenarına tapınaklarını kurmaları; nehirde yıkandıktan sonra ibadet ritüellerini gerçekleştirmeleri; Hititlerin; kurban kesiminden önce su ile yıkanmaları; Helenlerde ve Romalılarda hem arınma hem de eğence mekanı olarak kullanmaları; Hıristiyanlıktaki su ile vaftiz ritüeli; Müslümanlıkta su ile alınan aptes geleneği ve buna benzer bir çok toplumların kullandıkları gelenek ve göreneklerde yaygındır. Su; yalnızca bir yıkanma ve temizlenme aracı olarak değil ayni zamanda inanç ritüellerinin önemli bir aracıdır.

Hamam mimarisi ve kültürünü, yerleşik düzende ilk uygulayanlar Romalılardır. Bizanslılar ve Osmanlılar bu kültürü, kendi gelenek ve göreneklerine uygulayarak geliştirmişler. Bu günkü’ Türk Hamamı ’kültürünü oluşturmuşlardır.

Hamam kültürü, toplumsal bir hizmete yönelik olarak kurgulanmıştır. Bireyler, hamam da özel bir hizmet almalarına rağmen, kulanım açışından mekan olarak toplumun geneline açıktır. Herkes hamama gidebilir. Hamamı yıkanma ve arınma yeri olarak kullanabilir. Ayrıca hamamlar, kültürel ve siyasi düşüncelerin paylaşıldığı, konuşulduğu bir mekan olarak da kullanılmaktadır.

Günümüzde, evlerimizin banyolarında, duşa kabin ve jakuzi gibi kişiye özel mekanlarda, yeni bir yıkanma ve arınma kültürü edindik. Belki bu uygulama yaşam kolaylığı açısından çok olumlu bir süreç! Ama geleneklerimizin kaybolması ve toplumsal iletişimimizin kopması açısından bunu olumsuz bir süreç olarak algılıyorum.

Gelin hamam kültürümüz kaybolmadan, Antakya hamamlarını birlikte gezelim.

Antakya ‘da beş tarihi hamam vardır. Bunlardan en eskisi Saka Hamamıdır.

Saka Hamamı uzun çarşıdan, Anneplik mahallesine geçiş veren sokağın orta yerindedir.

Be’seri Hamamı (Kurtuluş hamamı); Kurtuluş caddesi üzerinde. Habib-i Neccar Camii‘sine yakın bir mekandadır. Beyresi hamamı, Memlüklü Baybarsın kız kardeşi Biirseri tarafından Bizans kalıntıları üzerine yapılmıştır.

Cindi Hamamı köprü başına yakın, Ulu cami civarındadır. Cindi hamamı Memlükler tarafından, Roma dönemi kalıntıları üzerinde yeniden inşa edilerek yapılmış.

Meydan Hamamı, eski sebze e meyve halinin arka giriş tarafında; eski tahıl pazarının arasındadır. Yeni hamam ise kurtuluş caddesinden uzun çarşıya giriş sağlayan, ara sokağında yer alır.

Son zamanlarda Armutlu mahallesinde yeni bir hamam hizmete açılmıştı. Haham’ın ekonomik getirisi yeterli olmadığından kısa bir süre önce hizmete kapatıldı.
Dönemin nüfus oranına göre, Antakya da bu kadar çok hamamın olması sosyal ve kültürel olarak yaşam düzeyinin çok yüksek olduğunu gösterir. Sosyal ve kültürel düzeyinin yüksek olması, hamam kültürünün zenginleşmesine neden olur. Bu zengin kültürün içinde; ‘’Kız Görme’’ hamamı, Gelin hamamı, Damat hamamı da dahil.

Musevi hanımlarının evlenmeden önce yaptıkları “Mİkva,‘’ dedikleri evlik öncesi arınma ritüeli gibi bir çok gelenek bulunur.

Hamam geleneklerinin hepsi bir biriden önemli ve anlamlıdır .Törensel olarak bir birine benzemelerine rağmen, içrek anlamları bakımından bir birlerinden farklılıklar gösterirler.
‘’Kız Görme” hamam geleneği; Antakya da bulunan farklı inanç kültürlerin hemen hemen tümü tarafından ortak kullanılır. Törensel olarak çok az farklılıklar olmasına karşın, içerik ve anlam bakımından bir birine benzeştir.

‘’Kız görme‘’ kültüründe, Erkek tarafı beğendikleri bir kızın fiziksel özelliklerini görmek için Hataba‘yı (nişanlayıcı, aracı, iletişim kurma işlevi) devreye sokarlar.

Hataba (kız isteyen, dünür) kızın ailesiyle bu konu ile ilgili olarak ilişkiye girer. Erkek tarafının isteğini dillendirir. Kızın ailesi bu ilişkiyi uygun bulursa, hamam davetini kabul etiklerini Hatabaya bildirirler ve ona gün verirler. Kız ailesinin rızasını alan hataba, erkek ailesine durumu bildirir. Verilen gün üzerinde sözleşilir.
Hamam günü geldiğinde, kızın varsa kız kardeşleri, halaları, teyzeleri, arkadaşları, yakın hanım akrabaları ile birlikte söz verilen zamanda, hep birlikte  hamama giderler. Kız tarafının soyunma ve peştamal giyinme işlerini tamamlandıktan sonra hamamın giriş bölümünde erkek tarafının gelmesini beklemeye başlarlar. Hataba, kız ailesinin hazırlıklarının denetimini yaptıktan sonra hamamın dışında erkek tarafının gelmesini beklemeye başlar.
Erkek tarafın hanımları ellerinde darbuka ve teflerle maniler söyleyerek hamama giriş yaparlar. Her iki ailenin manicileri ayrı ayrıdır. ilk maniyi erkek tarafı söyler.
‘’Hahaaa.. hahaaa… Sultanımızı görmeye geldik! Onun yollarına gül dökmeye geldik!‘’
Buna yanıt doğaçlama olarak kız tarafından gelir.
‘’Hahaaa…. Hahaaaaa… ağaçta kestane, dökülür tane tane; bizim Sultanımız dünyada bir tane..!‘’
Karşılıklı manileşmeden sonra gelin adayı süzülerek, çipikler (alkışlar) eşliğinde her iki ailenin arasına girer, raks etmeye (oynamaya) başlar. Vücut kıvraklığı ile maharetini gösterir. Bu ritüel gelin için ilk sınav olur. Sonra da darbukalardan çıkan ‘’Bağdad’ın hamamları” ‘türküsüne eşlik etmeye başlar.

Aman Aman Bağdat’lı
Yanağı baldan tatlı
Kış günü yar yanımda
Yaz günü sahra tatlı
/
Aman meleğim Nasıl edeyim
Seko seko seko gel yanıma
/
Bağdadın hamamları,
yanıyor külhanları
Ne acayip baş balar
Antakya hanımları.

Uzunca süren bir çalgılı- çengili eğlenceden sonra gelin adayı, erkek tarafının hanımları tarafından yıkanma yerine götürülür ve yıkamaya başlarlar. Bu süreç içinde her hangi bir fiziksel eksikliği olup olmadığı kontrol edilir. Eğer yoksa, erkek tarafının manicisi girer devreye.

‘Hahaaa hahaaa..! Antakya köşe köşe, içnde yanar bellur şişe, gelinimize göz dikenlerin inşallah gözü şişe..!‘’

Manisini söyleyerek yıkanma odasından çıkarlar. Hep beraber çalgılar eşlinde giyinme yerine giderler. Burada da çalgılar eşiğinde eğlenmeye devam edilir. Bu arada ailenin ekonomik yapısına göre bazı yemekler hazırlanır.

Genelde hamam sofrasında ağılıklı olarak sarama, içi (kısır), börek, hamam çöreği, peynir, zeytin, domates ve buna benzer yiyecekler konur. Eğlence kültürüne içki katmak isteyen bazı aileler sofraya rakı, şarap veya bira gibi içki çeşitlerini eklerler.
Damat ve Gelin hamamları da buna benzer törenlerle yapılır.

Damat hamamında, damat, ailenin , kız tarafının erkeklerini ve yakın erkek arkadaşlarını evlenmeden bir gün veya iki gün önce hamama davet eder. Ritüel olarak yıkanma yapıldıktan sonra temiz iç çamaşırlarını davetlilerin huzurunda kendi giyer; veya davetliler tarafından giydirilir. Bu ritüel sırasında maniler söylenir, Antakya şarkıları dillendirilir.Tören eğlencenin doruk noktasına ulaştıktan sonra düğün törenine geçilir. Gelin hamamları, hemen hemen ayni ritüel izleyerek yapılır.

Musevi kardeşlerimizin hamam kültüründe arınma töreni ‘’Mikve veya Tevila‘’ diye adlandırılan; özel bir dinsel törenle yapılır.
Mikve Tevrat ‘a göre, kirlenmiş bir bedenin veya ruhun ritüellik saflığını tekrar elde edebilmesi için bütün bedenin doğal bir su birikintisi içinde (çeşme suyu olmaz) tamamen batması gerekmektedir. Mike törenine tabi olanlar, doğum yapmış veya adet kanaması bitmiş olan kadınlar; yeni gelin adayları, Ritüellik saflığı kazanmak isteyen erkekler katılır. Yahudiliği kabul etmek isteyen diğer din mensupları ise Tevila yapmak zorundalar.
Antik çağda Mikve töreni yapılacak havuzda toplanan sular doğal yollardan elde edilen yağmur sularıdır. Bu uygulamalar antik çağda böyle uygulanırdı.

Hamam kültürünün gelişmesiyle birlikte, Musevi kardeşlerimizin bu gereksinmelerini karşılamak için hamamlara Mikve havuzu yapılmaya başlandı.
Antakyalı Musevi kardeşlerimiz, bu törenlerinin içinde Mikve veya Tevila törenlerin de kullanılan insan boyu ölçülerinde, özel bir havuzu olan; Cindi hamamı veya Be’seri hamamında yaparlardı.

Antakyalı Musevi kardeşlerimizin sayıları çok azaldığı için artık bu törenler yapılamaz oldu.

Antakya hamamları ve hamam kültürü ,sosyal ve kültürel yaşamımızın önemli bir parçasıdır.

Hamam mimarisini ve kültürünü geleceğe aktarabilmek için; yapmamız gereken tek şey onlara yeni bir yaşam olanağı sağlamaktır. Bu da ancak toplumsal ve ortak kültürel bir bilinçle olur. O halde bu mekanları kullanma alışkanlıklarımızı sıklaştırmamız gerekir.
Haydi bakalım hep beraber hamama girip terleyelim..! Bakalım kimlerin hatıraları ile karşılaşacağız..!!!

Jozef Naseh
Arkeolog

Not ; Antakya hamamları ile ilgili fotoğraflarını kullanma iznini veren Sayın Celal Yahyaoğlu’na sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

 

Administrator
Administrator
Editörden Yazı Atölyesi, Çağdaş Türk ve Dünya Edebiyatı’nı merkezine alan bir Websitesidir. Yazı Atölyesi’ni kurarken, okurlarımızı günümüzün nitelikli edebi eserleriyle tanıtmayı ve tanıştırmayı hedefledik. Yazarlarımız, Yazı Atölyesi’nde, edebiyat, sanat, tarih, resim, müzik vb. pek çok farklı alandan bizlere değer katacağını düşünüyoruz. Bu amaçla, sizlerden gelen, öykü, hikaye, şiir, makale, kitap değerlendirmeleri, tanıtımı ve film tanıtım yazıları, anı ve edebiyata ilişkin eleştiri yazılarla, eserlerinize yer veriyoruz. Böylelikle kitaplarınızla eserlerinizin yer aldığı Yazı Atölyesi’nde, dünya çağdaş edebiyatı ile sanatın pek çok farklı alanında değer katacağına inanıyoruz. Yazı Atölyesi kültür sanatın, hayatın pek çok alanını kapsayan nitelikli edebiyat içerikli haber sunar. Bu nedenle başka kaynaklardan alınan, toplanan, bir araya getirilen bilgileri ve içerikleri kaynak belirtilmeksizin yayına sunmaz. Türkçenin saygınlığını korumak amacıyla ayrıca Türk Dil Kurumu Sözlüğünde önerilen yazım kuralları doğrultusunda, yayınladığı yazılarda özellikle yazım ve imla kurallarına önem verilmektedir. Yazı Atölyesi, üyeleri ve kullanıcılarıyla birlikte interaktif bir ortamda haticepekoz@hotmail.com + yaziatolyesi2015@gmail.com mail üzerinden iletişim içinde olan, bu amaç doğrultusunda belirli yayın ilkesini benimsemiş, sosyal, bağımsız, edebiyat ağırlıklı bir dijital içerik platformudur. Katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz. http://yaziatolyesi.com/ Editör: Hatice Elveren Peköz Katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz. http://yaziatolyesi.com/ Editör: Hatice Elveren Peköz Email: yaziatolyesi2016@gmail.com haticepekoz@hotmail.com GSM: 0535 311 3782 -------*****-------
YAZARA AİT TÜM YAZILAR
BİR YORUM YAZIN
ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.